در بخش قبلی این مقاله یکسری از عوامل موفقیت فرقه های سنتی و نوظهورشامل :
- رهبر جذاب،
- حمایت مالی سوء استفاده از روحیه عرفانی و معنوی مردم،
- معارضه سیاسی،
- سوء استفاده از مفاهیم مقدس :
مورد بررسی گرفت که در این بخش (پایانی) بقیه عوامل مورد بررسی قرار می گیرند.
- استفاده از اعتقاد به منجی و ظهور :
در میان فرقه ها ی سنتی و نو ظهور برخی با استفاده از احساسات پاک مردم در موضوعی آن را دست آویز ایجاد یک گروه یا فرقه می کنند و از طریق آن برای خود منافعی را جمع آوری می کنند. اعتقاد به مهدویت و منجی و ظهور حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف از دیرباز حتی در زمان حیات ائمه نیز، مستمسکی برای برخی افراد فاسد به جهت ایجاد تفکرات انحرافی و سوء استفاده از احساسات پاک مردم بوده است و در زمان غیبت نیز این مساله تداوم یافته است و مسأله باب امام زمان علیه السلام بودن نیز از این قبیل است که برخی افراد فرصت طلب خود را نماینده حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف معرفی می نمودند تا مرید جمع کنند و از منافع اقتصادی و قدرت برخوردار شوند.
برخی با ادعای اینکه با امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف ارتباط دارند همواره مردم را به طرف خود کشانده و از آنها در جهت پیشبرد اهداف شیطانی خود سوء استفاده کرده اند. در عصر حاضر نیز جریاناتی همانند فرقه احمد الحسن با ادعاهای اینچنینی ارتباط با امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و وصایت آن حضرت، مردم را فریفته و جذب فرقه خود می نمایند. اوائل دهه نود بود که جریانی در عراق شکل گرفت و فردی ادعا کرد که وصیب امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) است و ظهور حضرت نزدیک است، از سرتاسر کشور عراق و ایران و نقاط دیگر شروع به یارگیری نمود و همین جذابیت ظهور منجی که هزار سال از غیبت او می گذرد، باعث شد که افرادی ساده دل به دام این جریان خطرناک بیفتند و با تأییداتی چون خواب و استخاره و … روی به حمایت از این فرقه بیاورند و برای او منابع مالی و …جمع آوری نمایند و بعد از گذشتن چند سالی، بسیاری از افراد آن فرقه مخصوصا برخی سران علمی آن جریان ،از این فرقه جدا شدند و علت آن هم بی مبنایی و ضعف علمی در اثبات ادعاهای یاده شده بود، نکته مهم این است که هر شیعه ای باید در حرکت دینی و ایمانی خود همراه با قاطبه علمای راستین شیعه و مراجع معظم تقلید که سنگرداران حریم مقدس تشیع هستند، حرکت کنند تا به دام افراد سودجو و شیاد نیفتند.
- رهایی از قید و بندهای دینی :
در جوامع مختلف اسلامی و غیر اسلامی همواره افرادی هستند که علی رغم میل به امور معنوی و عرفانی، تقید به امور شرعی و اسلامی و دینی و اخلاقی ندارند و دوست دارند از هر قید و بندی که آنان آن را منافات با آزادی شان می دانند رها شوند و اگر زمینه یا شرایطی ببینند که عقیده ای یا گروهی یا فرقه ای تشکیل شده است که از این جهت بر آن آسان می گیرد و اصول اخلاقی و دینی و شرعی در آن رعایت نمی شود و زمینه برای فساد آنان فراهم است سریع بدان جذب می شوند.
گروه های شیطان پرستی و همجنسبازی و بهائیت را که در آن ضوابط و قیود اخلاقی و شرعی و انسانی منهدم شده است را در همین راستا می توان ارزیابی نمود.
- تبلیغات گسترده :
برخی از فرقه ها به خاطر وضعیت مناسب مالی، دست به تبلیغات گسترده می زنند و در فضای حقیقی و مجازی با انواع و اقسام رسانه به جذاب سازی مبانی فرقه خود می پردازند و افرادی را جذب می کنند، البته این تبلیغات تنها مربوط به فضای مجازی نیست و برخی در فضای حقیقی نیز به شدت تبلیغ محور هستند و با تشکیل گروه هایی شهر به شهر و روستا به روستا به صورت آزاد یا مخفیانه مبلغ می فرستند تا تبلیغ کنند و نیرو جذب کنند، علاوه بر این برخی فرقه ها همچون وهابیت که بعد از کشف نفت از حمایت مالی بسیار عالی حاکمیت های مرتجع منطقه برخوردار هستند با طرح های بلند مدت همچون مسجد سازی در نقاط مختلف ایران و جهان و تزریق مالی و پشتیبانی فکری در یک دوره بلند مدت، به دنبال وهابی سازی مناطق مسلمان نشین به خصوص در بین اهل سنت هستند و برخی فرقه ها همچون بهائیت که از مبانی اسلامی منقطع است با پوشش فریب و مخفیانه با تشکیلات منظم خود به دنبال جذب نیرو و حمایت مالی از آنها هستند.
- تحریکات قومی و اعتقادی :
یکی از راه های موفقیت در جذب بیشتر فرقه ها، دست گذاشتن بر گسل های قومی و مذهبی و بهره برداری در جهت اهداف منحرفانه خویش است، بوق های تبلیغاتی دشمنان اسلام و برخی فرقه های انحرافی که عوامل استکباراند شبانه روز به دنبال تحریکات قومی و مذهبی هستند و افرادی را با این حربه به خود جذب می کنند. هزاران شبکه ماهواره ای بعد از انقلاب اسلامی در جهت ضدیت سیاسی و اعتقادی و اخلاقی مردم ایران توسط دشمنان این مردم تشکیل شده است.
روش آنها در تحریکات قومی و مذهبی به این صورت است که با القای این مطلب که فارس زبان ها باید پیرو فلان فرقه باشند یا عرب زبان ها باید از فلان مذهب یا فرقه تبعیت کنند یا قوم بلوچ باید چنین باشد یا قوم کرد باید چنان باشد، مدام به دنبال تفرقه افکنی و جذب نیرو برای تشکیلات خود هستند. راه مقابله با این اندیشه ها تاکید بر وحدت همه اقوام و مذاهب در بعد اجتماعی و سیاسی و پر رنگ نمودن حس وطن دوستی و ایران مقتدر است ،چنانکه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی این راهبرد به خوبی در ایران توسط مسئولین نظام، بر آن تاکید شده و گفتمان سازی شده است و در مواقع حساس تمام اقوام ایرانی و مذاهب مختلف برای دفاع از عزت و کیان این سرزمین یکپارچه به صحنه آمده اند.
- راهی برای متفاوت دیده شدن :
این دلیل در واقع بررسی رونق فرقه ها از طرف اعضای فرقه هاست و آن این است که برخی افراد ذاتا شخصیتی دارند که دوست دارند متفاوت حرف بزنند و متفاوت دیده شوند و تک روی را بیشتر می پسندند، این افراد اگر خود را در چارچوب دین و مذهبی که از ابتدا بر آن پایبند هستند تعریف کنند و به قول معروف پای خود را از گلیمشان درازترنکنند، در جامعه دیده نمی شوند لذا بعد از چند سال تلاطم شخصیتی و سردرگمی اعتقادی، در نهایت به فرقه های موافق با عقیده و میل خود پیوسته و این نوع تفکر و روحیه برخی افراد موجب رونق برخی فرقه ها می شود. یعنی گاهی شخصی که می خواهد فرقه ای را ایجاد کند نگاه می کند که الان در این جامعه و کشور در کدام زمینه اگر دست بگذارد افرادی جذب می شوند در همان نقطه سرمایه گذاری می کند و اعتقادات افراد عوام و خواص را متزلزل می کند و سپس از آب گل آلود ماهی می گیرد.
- تخلیه هیجان و علاقه به ماجرا جویی :
یکی از عوامل جذب بالای برخی فرقه ها، این است که منش جنگی و عملیاتی و ماجراجویی دارند و لذا افرادی در سرتا سر عالم که چنین روحیاتی دارند، به آنها ملحق می شوند. گروه داعش چند سال قبل توسط دولت وقت آمریکا از بین جریانات تندرو سلفی و وهابی به وجود آمد و به زودی از سرتاسر جهان حتی اروپا، نیروهای زیادی به سمت این فرقه تکفیری و جنایت کار گسیل شدند، یک بخشی از این نیروها حتی مسلمان هم نبودند و تنها به واسطه تبلیغات رسانه ای داعش در انعکاس کشتار و جنایت و سر بریدن و آتش زدن و … جذب این فرقه شده بودند، تعداد زیادی از این افراد مجرمین امنیتی و جنایی بودند که از سرتاسر عالم از جمله انگلیس[1] به این فرقه آدم کش پیوسته بودند.
- جو غالب و محیط :
محیط یک منطقه برای نوع گرایش مردم بسیار مهم است، اگر یک منطقه، منطقه ای باشد که در آن عموم افرادش خداپرست و موحد و ایثارگر هستند، طبعا بر روی بقیه افراد نیز با هر نوع نگاه و فکر نیز تاثیر می گذارد و اگر یک محیط، محیط ابتذال و افول مسائل اخلاقی باشد، ناخود آگاه بقیه افراد نیز تحت تاثیر قرار می گیرند و کم کم همراه می شوند و این یک مساله ثابت شده است، به همین خاطر اگر تبلیغات صحیح دینی در یک منطقه کم شود و همزمان فرقه های مختلف انحرافی در جایی شروع به فعالیت کنند به مرور زمان با فراگیر شدن جذب فرقه ای در یک محیط اجتماعی، درصد پیوستن بقیه گروه های مردمی در آن منطقه بالا می رود و این عامل محیطی در کنار بقیه عوامل نیز نباید نادیده گرفته شود و ذات بشر به صورت طبیعی این تغییرات را کم کم می پذیرد، راه چاره مناطق به اصطلاح آلوده و گرفتار به فرقه ها که پذیرش در آنجا زیاد است، همین تبلیغ است و تبیین و تداوم آن. ما در تاریخ ایران مناطقی داشته ایم که در ابتدا ناصبی بودند ولی بعدها به لطف تبلیغات گسترده و تداوم آن به شیعه دواده امامی متدین تبدیل شده اند و سرزمینشان منشا خیر و برکات زیادی در خدمت به اهل بیت علیهم السلام شده و از آن دیار عالمان زیادی برخواسته اند و برعکس مناطقی در عالم در قاره آفریقا یا دیگر نقاط داشته ایم که در ابتدا شیعه بودند و به خاطر تبلیغات گسترده و حضور فرقه های انحرافی، اکثر آن جامعه به آن فرقه روی آورده اند! یا مناطقی در کشور که فرقه های اهل حق و علی الاهی …. حضور دارند، مردم شیعه آن منطقه تحت تاثیر قرار می گیرند.
- عوض شدن فکر بر اثر مشکل شخصی :
انسان موجودی دارای تغییرات گسترده در طول زندگی است و افراد به دلالیل مختلفی از جملات مشکلات شخصی، رنجیدن از فردی یا افرادی یا جریاناتی ممکن است روی به سمت و سوی برخی گروه ها و فرقه آورند.
اگر فرقه ای بتواند از چند جهت نیازهای نیروهایش را تامین کند قطعا از همان جهات، گروه های مختلفی به او خواهند پیوست، فرقه ای که بتواند هم معارض سیاسی با طیف حاکم باشد، هم تامین مالی خوبی داشته باشد و هم از نظر عقیدتی نگاه متفاوتی را ارائه دهد، قطعا افراد مختلفی که ذیل این عوامل ذکر شده می گنجند به اینها خواهند پیوست.
- کم کاری و عدم نظارت مسئولین حاکمیتی و دولتی و فرهنگی :
این بخش بسیار مهم است و اصولا حاکمیت ها در تثبیت یک دین یا مذهب نقش بسیار مهم و تاثیر گذار و بی بدیلی دارند و کوتاهی آنها نیز خود عاملی بزرگ در ایجاد و رشد فرقه ها و نحله ها و گروه های مختلف است. گاهی ممکن است بر اثر غفلت و کم کاری مسئولین حاکمیتی و دولتی و فرهنگی منطقه ای آلوده به تفکرات فرقه ها شود در اینجا مسئولین مربوطه در سه سطح حاکمیتی و دولتی و فرهنگی باید هرچه سریعتر با آسیب شناسی فوری، عوامل جذب به یک فرقه خاص را از بین ببرند و تسامح و مصلحت اندیشی های بی مورد و غفلت از حل مشکل، باعث گسترش روز افزون جمعیت آن فرقه در آن منطقه می شود و وقتی سران فرقه ای ببینند هیچ مانعی در برابر تبلیغ و جذب آنان نیست با سرعت بیشتری یار گیری می کنند به همین سبب متاسفانه بعضا در کشور دیده می شود منطقه ای آلوده به تفکرات برخی فرقه ها شده است و در هیچ سطحی کاری نمی شود و بعد از چند سال، تازه مسئولین امر به فکر چاره افتاده و با وحشت و اضطراب می گویند چه کنیم که این جذب گسترده کم شود و افکار انحرافی از فلان جا از بین برود؟
تنها راهش مدیریت بحران در ابتدای پیدایش یک فرقه و فعالیت تاثیرگذار در سه سطح حاکمیتی دولتی و فرهنگی و کنار گذاشتن مصلحت اندیشی های بی مورد و جرأت در اقدام برای حل مشکل و استفاده از ظرفیت های مختلف سیاسی و فرهنگی و اجتماعی است.
- نتیجه :
در این مقاله انواعی از دلائل رشد فرقه های مختلف اعم از سیاسی و عرفانی و عقیدتی و مذهبی و غیر اخلاقی و …ارائه گردید و گفته شد که فرقه های مختلف با روش های مختلفی به دنبال جذب نیرو هستند و عوامل چهارده گانه ای بررسی شد که قطعا عوامل مختلف دیگری نیز در موفقیت فرقه های سنتی و نوظهور دخیل هستند.تحلیل عوامل موفقیت فرقه ها می تواند به گروه های مختلفی در یک جامعه کمک کند که با آسیب شناسی و فهم درست از موفقیتشان به دنبال اصلاح برآیند و افراد جامعه را از خطراتی که اینها برای مردم در زمینه های اعتقادی و اجتماعی و سیاسی و …درست می کنند نجات بخشند، چراکه شناخت درست و صحیح هر مسئله ای، قدم اول و اساسی برای حل آن است.
منابع :
- سایت بهائیت در ایران – عوامل شکل گیری و جذب افراد به فرقه ها در جامعه
- پایگاه جامع فرق ، ادیان و مذاهب
- پایگاه تخصصی وهابیت پژوهی
- پایگاه اطلاع رسانی حوزه
- خبرگزاری فارس
- مقاله شیوه های تبلیغی وهابیت و راههای مقابله از محسن نبی نژاد
- مقاله ایدئولوژی شیطانی : بررسی علل جذب و گرایش به فرقه های شیطانی از حمیدرضا مظاهری سیف
[1] – طبق تحقیقات به عمل آمده یکی از جلادترین افراد داعش که به قول خودش سر بیش از 200 نفر را بریده بود فردی انگلیسی بود.