محمد اسماعیل عبداللهی: نویسنده کتاب «پژوهشی جامع در تصوف فرقه‌ای؛ رصد هویت تاریخی، تحولات، انحرافات، آموزه‌های سلاسل و نقد آنها»
خواستگاه اصلی جریان تصوف فرقه‌ای که امروزه خود را به عنوان درویش یا صوفی معرفی می‌کند، در جغرافیای اهل سنت تعریف می‌شود و متاسفانه در گفتار و نوشتار مجله‌ها در کشور ما در کنار عرفان عرفا قرار می‌گیرد. درحالی که سمت‌وسو، جهت، ماهیت و هویت آن با عرفان عرفا متفاوت است. تصوف فرقه‌ای به عنوان یک جریان، فراز و فرودها و اصلاحیه‌های زیاد و مهمی داشت. آخرین نسخه جریان تصوف در قرن اخیر، نقطه ثقل جریان ضد فرهنگی تلقی می‌شود. بنا بر مستندات موجود، عوامل شتاب‌دهنده این جریان، فراماسونها، استعمار و فضای دیجیتال است. بشریت در این کویر سوزان بی‌معنویتی، تشنه ارتباط با باطن عالم و حقایق هستی است اما این عوامل با ابزارهای تبلیغ از این موقعیت استفاده و تشنگان معنویت را جذب می‌کنند.
عبداللهی بیان کرد: تصوف فرقه‌ای به دنبال ایجاد انحراف در سلوک الی الله بر پایه شریعت و عمدتا در پوشش معنوی است اما به فعالیت‌ها و اقدامات ضد معنوی در جهان می‌پردازد.
آیت الله حسن رمضانی، بین تصوف اصیل و تصوف ادعایی، تفکیک قائل شویم
تصوف مقوله‌ای پُر رمز و راز و پُرغوغا است. تصوف مخالفان سرسخت و مدافعان قوی و محکمی دارد؛ در این میان کسانی هستند که نه به مانند مخالفان، مخالفت می‌کنند نه به مانند موافقان، موافقت می‌کنند. بین تصوف اصیل و تصوف ادعایی، تفکیک قائل شویم؛ تصوف اصیل ریشه در سنت نبوی و سیره علوی دارد اما تصوف غیراصیل از شریعت مصطفوی، سنت محمدی(ص) و سیره علوی انحراف دارد. تصوف اصیل مقید به دین، شریعت و در راستای ولایت انسان کامل حرکت می‌کند و انسان کامل(امام معصوم) را مقتدا می‌داند و خود را در راستای اهداف و فرمایش‌های او قرار می‌دهد. قدم در جایی می‌گذارد که انسان کامل قدم گذاشته است. باید بین این دو تفکیک قائل شویم؛ انصاف این است که به خاطر خوبی و اصالت متصوف اصیل، هر کسی که دم از تصوف زد را نپذیریم و به خاطر خرابکاری متصوف منحرف، تصوف اصلی را کنار نزنیم.
از نظر «ابوبکر کتانی» تصوف به این معناست که انسان صاف و پاک شود و حجاب‌ها و موانع را از مسیر راه برطرف و به مقام شهود دست پیدا کند. بر اساس گفته‌های «ابوعلی رودباری»، صوفی کسی است که بر اساس صفا پشمینه بپوشد نه بر اساس ریا. همچنین صوفی کسی است که اهل دنیا و دنیا طلب نباشد و به دنیا پشت کند. در پیش چشم او طلا، سنگ ریزه، نقره و کلوخ یکسان است. تصوف اصیل چیزی نیست که انسان با آن درگیر شود و تصوف منحرف چیزی نیست که انسان به خاطر تصوف اصیل آن را بپذیرد بلکه باید هر دو موضوع از سوی یک انسان مسلط به بحث، نقد شود تا حق به حق دار برسد. نویسنده در این کتاب برای رد کردن صوفیه منحرف و نقد آن خوب درخشیده است.
اسماعیل منصوری لاریجانی: عرفان مقدس است و باید از آن دفاع کنیم
ساحت تصوف و عرفان مقدس است و نمی‌توان هر فرقه‌ای را جزو صوفیه و اهل تصوف نامید. برای نقد مکاتب عرفانی نیاز به تقطیع تاریخ تصوف است چرا که هر مقطعی از تاریخ را باید متناسب با آن فضا نقد کنیم. من در کتاب «عرفان اسلامی سیر تحول متون» به بررسی سیر تحول متون تاریخی پرداخته‌ام؛ یکی از معیارهای نقد برای محققان امروز استفاده از متون موجود است. در این کتاب بر اساس متن‌شناسی، متون را به چهار دوره پیدایش، تحول، تکامل و زوال تقسیم کرده‌ام. این چهار دوره را باید با اقتضائات سیاسی و اجتماعی آن دوره بررسی کرد تا به نتیجه خاص زمان خود برسیم.
در عصر رنسانس بعد از انقلاب صنعتی در اروپا، جنبش‌های ضد دینی شکل گرفت؛ نحله‌های دینی در کشورهای لهستان، فرانسه، انگلیس و… با سایر کشورها متفاوت است. «برایان ویلسن» در کتاب «جنبش‌های دینی جدید» می‌گوید که بعد از رنسانس، جنبش‌های نوین دینی ایجاده شده است. او به سی و‌هشت نحله و ویژگی‌های مشترک آن در این کتاب اشاره می‌کند. این ویژگی‌ها در فرقه‌های نوظهور هم وجود دارد. عرفان مقدس است و باید از آن دفاع کنیم. او در این کتاب از شریعت‌گریزی، اومانیسم(انسان‌گرایی)، انکار معاد و.. به عنوان ویژگی‌های جنبش‌های نوین دینی یاد می‌کند.
امروز راه برون‌رفت از همه مشکلات فرهنگی و سیاسی ایجاد یک فضای گفتمانی بر اساس معیارهایی است که از نقد به وجود آمده باشند. باید نگاه جامع، راهبردی و مبتنی بر منطق و عقلانیت به جوانان نشان دهیم و از ظرفیت تصوف و عرفان اسلامی برای برون رفت از مشکلات استفاده کنیم. همچنین باید از اعجاز کلام مولانا، حافظ و… استفاده کنیم تا دنیا را منقلب کنیم.
ابوالفضل تاجیک
تصوف اصیل برای برون رفت از چالش های اجتماعی بسیار کاربردی است
تمایز میان تصوف اصیل و انحرافی نکته بسیار با اهمیتی است، تصوف اصیل ظرفیت‌های زیادی دارد که استفاده از آن برای برون‌رفت از چالش‌های اجتماعی بسیار کاربردی است. در سلاسل صوفیه باید مباحث اخلاقی را از مباحث عرفانی تمایز دهیم چرا که مباحث عرفانی و صوفیانه محض، جز با شهود، صفای قلب و تزکیه به دست نمی‌آید. مباحث اخلاقی گستردگی و شمول بیشتری دارند اما پایه و اصول این فرقه‌ها بر اساس مباحث اخلاقی است و شهود از آنها رخت بر بسته است.
اولین ناقدان فرقه‌های انحرافی، عارفان و صوفیان حقیقی و اصیل بودند. بررسی دقیق اوضاع اجتماعی و سیاسی زمان و دوره هر فرقه مهم است؛ فرقه‌های انحرافی معمولا در مقاطع مختلف تاریخی پیرو حکومت‌های ضد دینی و ضد مردمی بودند. بنابراین در تحقیقات تاریخی درباره فرقه‌های صوفیه این موضوع باید مورد توجه قرار بگیرد چرا که در آن دوران مردم را به عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف خود استفاده می‌کردند.
امروزه نیازمند برجسته کردن الگوهایی هستیم که میان تصوف، عرفان اصیل، حکمت متعالیه، عقلانیت اصیل اسلامی و تصوف انحرافی مرزبندی ایجاد کند. آیت الله حسن زاده آملی یکی از شخصیت‌های برجسته جهان اسلام از جنبه‌های مختلف انقلابی بودن، علوم عقلی، حکمت متعالیه، عرفان اصیل اسلامی و… است و می‌توانیم ایشان را به عنوان یک الگو برای مرزبندی میان تصوف اصیل و تصوف فرقه‌ای معرفی کنیم. آثار ایشان مملو از مطالب اصیل عرفانی است و با بازخوانی این آثار می‌توانیم این مرزبندی را برای نسل امروز هویدا کنیم.
منبع:
https://honarguilan.ir/22305