مسیونرهای مذهبی بسترساز استعمار غرب

فرقه پژوهی

 در نیمه قرن ۱۸ میلادی و اوایل قرن ۱۹ میلادی دولت های قدرتمند انگلستان، روسیه و فرانسه برای نیل به اهداف سیاسی و استکباری خود مبنی بر تسلط بر مناطق سوق الجیشی جهان و دسترسی به ذخایر و منابع اقتصادی مشرق زمین به ویژه ایران و هندوستان مسیونرهای داوطلب به ایران را حمایت کردند. اولین مسیونرهای منفرد (غیر وابسته به تشکیلات کلیسای خاص) دو پزشک مسیونر آلمانی بوده که مقارن مرگ نادرشاه و در نیمه قرن ۱۸ میلادی به سوی ایران حرکت کردند. در عصر قاجار و اصطلاحاً پس از هشتمین مسیونر منفرد (رابرت بروس) کار انفرادی پایان یافته و انجمن های تبلیغی مختلفی در ایران فعالیتهای رسمی و گروهی خود را آغاز کردند که این انجمن ها را می توان به دو گروه انگلیسی و آمریکایی تقسیم کرد.

با رسمیت یافتن فعالیت انجمن تبلیغی کلیسا در سال ۱۲۵۴ ه ش (۱۸۷۵ میلادی) مبلغان وابسته به هیأت های تبلیغی انگلیسی و آمریکایی برای تعیین محدوده فعالیت های تبلیغی خود و به منظور جلوگیری از تداخل در انجام این امور، مجمعی را در اواخر حکومت ناصرالدین شاه یا اوایل حکومت مظفرالدین شاه در سیزدهمین گردهمایی سالانه هیات های تبلیغی تهران برگزار کردند و در این مجمع، مبلغان آیین پروتستان انگلیسی و آمریکایی، با توجه به مدار ۳۴ درجه جغرافیایی، کشور را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم کردند. در مناطق شمالی این مدار محل فعالیت مبلغان آمریکایی و مناطق واقع در جنوب مدار ۳۴ درجه به حیطه فعالیت مبلغان انگلیسی اختصاص یافت. اساس این تقسیم بندی از شیوه ها و مقاصد تبلیغی این دو گروه نشأت می گرفت.

آمریکایی ها از بدو ورود به ایران در ثلث اول قرن نوزدهم میلادی در مناطق تجمع آشوریان واقع در آذربایجان، کردستان و همدان مستقر شده و در مرحله اول کار را بر تبلیغ گروه مسیحیان بومی ایران متمرکز کرده و هم چنین مراکزی را در قسمت شمال مدار ۳۴ درجه (قبل از رسمیت یافتن هیأت انجمن تبلیغی کلیسا) مانند تبریز، تهران، کرمانشاه، مشهد و همدان شامل مؤسسات آموزشی و پزشکی تأسیس کرده بودند و در واقع عملاً نواحی شمال ایران حوزه تبلیغی مبلغان آمریکایی فرقه ” پرزبیترین” محسوب می شد.

لازم به ذکر است آمریکا برای حضور در ایران به عنوان کشوری با جغرافیای سیاسی استثنایی در منطقه (و در جهان) به غیر از نیازمندی به جلب حمایت از سوی ایرانیان باید به فکر اروپائی های حاضر در ایران می بود که به عنوان معارضان منافعش، سابقه حضوری نسبتاً طولانی در ایران داشتند. تلاش برای مصون داشتن منافع آمریکا از تعرض اروپائیان به آنان آموخت تا ضمن دوری از روش های سنتی اروپائیان مانند استخدام “جاسوس” و “مزدور” و با توجه به ثروت زیاد، از راههای دیگری مبتنی بر وضعیت سیاسی و اقتصادی آن زمان ایران، به “اشتیاق زایی”، “مدیون سازی “و” مریدپروری” با انتخاب از میان اتباع ایرانی یا به صورت عمومی در دوره های مختلف زمانی برای نفوذ خود استفاده کنند که از نمونه های بارز آن تأسیس مدرسه برای شهروندان ایرانی توسط مسیونرها، تأسیس خیریه با مرکزیت خارج از کشور و تأسیس بیمارستان بود.

آمریکا با بهره جستن از قرارداد دوستی و تجاری ایران و آمریکا (منعقده در ۱۳ سپتامبر ۱۸۵۶ برابر با ۲۲ شهریور ۱۲۳۵ هجری شمسی) و اعتماد به در امان بودن اتباعش با تمسک به این عهدنامه، علاوه بر اعزام اتباع خود با مأموریت خاص (مسیونرهای مذهبی، پزشک، معلم، تجار) مأموریت های دیگری هم از جمله تأسیس بیمارستان توسط کشیشان مسیونرها را در دستور کار قرار داده بود. وابستگی این مراکز به کلیسا به قدری بود که حتی به نام آن کلیسا خوانده می شد (مانند مدرسه آمریکایی لازاریست[1] های همدان). اصولاً بیمارستان پوششی برای فعالیت بر روی افکار و عقاید مردم عادی و جذب آنها به کیش مسیحی و یا حداقل زمینه سازی برای ایجاد ارتباط با مردم برای فعالیت های آمریکا در ایران محسوب می شد. بیمارستان های آمریکایی ها که به ترتیب از سال ۱۲۵۷ تا ۱۳۰۳ در ایران تأسیس شدند عبارتند از بیمارستان آمریکایی ارومیه، رشت، تهران، همدان، تبریز، کرمانشاه و مشهد.

گرچه مبلغین آمریکایی هم زمان با ورود مبلغان آلمانی به ایران وارد شدند اما فعالیت اصلی مبلغان آمریکایی “پرزبیترین” در سال ۱۲۱۳ ه. ش (۱۸۳۴ م) آغاز شد؛ آنها به تدریج در تبریز تهران، رشت، همدان و کرمانشاه مستقر شده و با ایجاد بیمارستان، چاپخانه، کلیسا و مدرسه به تبلیغ آراء و عقاید خود پرداختند و در واقع مبلغان آمریکایی “پرزبیترین” اولین نمایندگان سیاسی، فرهنگی، مذهبی دولت آمریکا در ایران بودند.

فعالیت مسیونرها در پوشش اقدامات پزشکی

مبلغان مسیحی معتقد بودند یک پزشک مبلغ باید نسخه زنده انجیل باشد چون پزشکان می توانند با التیام بخشیدن به دردهای بیماران تأثیر عمیقی در روحیه آنها ایجاد کنند، بر این اساس آنان بر این باور بودند که پزشک هیأت تبلیغی نباید هیچگاه فراموش کند که وی در وهله اول یک مبلغ است تا یک پزشک. در واقع همان گونه که در مجمع جهانی امور تبلیغ مسیحیت در سال ۱۲۸۹ ه.ش  (۱۹۱۰م) اعلام شد مراقبتهای پزشکی، بخش درست و ضروری کار تبلیغ است.

فعالیت مسیونرها در تأسیس مدارس جدید

بیشتر مبلغان مسیحی تلاش می کردند برنامه های تبلیغی خود را در قالب کلاس های آموزشی در مدارس خودساخته دنبال کنند. ابتدا تلاش می کردند کودکان مسیحی ایرانی را به این مدارس بکشانند و سپس تلاش می کردند کودکان یهودی و مسلمان را نیز در این مدارس ثبت نام کنند. هدف آنان از ثبت نام کودکان مسلمان، دعوت آن ها به آئین مسیحی بود. گروهی از دانش آموزان نیز به ویژه کودکان بی سرپرستی که از سنین خردسالی در این مدارس بودند و زیر دست مبلغان مسیحی پرورش می یافتند به تدریج به پذیرش آراء و تعالیم مبلغان متمایل و مسیحی می شدند.

فعالیت مسیونرها در همدان

یک مبلغ فرقه “پرزبیترین” به نام “جیمز هاکس” – نویسنده کتاب معروف قاموس کتاب مقدس که تا چند دهه تنها مرجع فارسی در این زمینه بود پس از ورود به همدان ( ۱۲۵۹ تا ۱۳۱۱ه.ش) و اقامت به مدت نیم قرن به اتفاق همسرش به نام “آنی مونت گُمری ” نسبت به تأسیس آموزشگاهی در همدان اقدام نمود. مأموریت اولیه این مسیونرهای آمریکایی، جذب یهودیان به مسیحیت بود. ده نفر از یهودیان مسیحی شده این شهر در سال ۱۲۷۳ ه.ش انجمن یهودیان مسیحی را تشکیل و کلیسایی به نام “پنیل” را بنیان گذاری کردند. جذب دانش آموزان مسلمان به عنوان هدف دیگر این آموزشگاه، به این نتیجه منجر گردید که در اوایل جنگ جهانی اول از ۱۲۶ شاگرد مدرسه ۷۳ نفر ـ به عبارتی بیش از نیمی از دانش آموزان – مسلمان بودند. مدرسه دخترانه آمریکایی ها نیز در سال ۱۲۶۱ ه.ش (۱۸۸۲م) با ورود خانم مونت گمری به همدان تأسیس شد و با شبانه روزی شدن آن در منزل یکی از کشیشان، نخستین دختران مسلمان نام نویسی کرده و در این بخش زندگی کردند.

مسیونرهای همدان به فکر ساخت و ساز بنای مدرسه ای برای پاسخ گویی به نیازهای آموزشی شان برای حداقل یک سده آینده بودند. بنابراین “مستر هاکس” کشیش آمریکایی، که در همدان به مستر هاکس ارمنی معروف بود، موظف به پیدا کردن جای مناسب برای احداث مدرسه آمریکایی ها شد و پس از تحقیق در نهایت باغچه ای بزرگ و معروف به “باغچه آیوسف” را برای احداث مدرسه در نظر گرفته و با خرید ۱۲,۰۰۰ متر مربع مدرسه با نقشه ای صلیبی شکل و ترکیبی از معماری اروپایی و دوره قاجاریه در سال ۱۲۸۴ ه.ش ساخته شد و مورد بهره برداری فرقه ای قرار گرفت[2].

 آنی مونت گمری نتیجه اقدامات خود را این چنین خلاصه میکند: “از بدو تأسیس آموزشگاه فیت هوبارد در همدان تاکنون یعنی در ظرف مدت ۳۳ سال گذشته، ۲۵۵ نفر به عضویت کلیسای استیفان مقدس (واقع در محله سرگذر) در همدان پذیرفته شده اند و از این عده ۱۱۳ نفر از شاگردان مدرسه فیت هوبارد بوده اند. علاوه بر آن ها از میان ۳۴ شاگرد مدرسه پسرانه هم که عضو هستند ۲۲ نفرشان قبلاً در مدرسه فیت هوبارد تحصیل می کردند”.

 برگزاری مراسم دعا و خواندن انجیل به وسیله دانش آموزان مسلمان و مسیحی جزئی از برنامه روزانه مدارس آمریکایی در همدان بود، تا جایی که تخلفات متعدد این آموزشگاه ها بارها مورد اعتراض والدین و مقامات محلی قرار گرفت.

در پی این اعتراضات، وزارت معارف وقت، مدرسه آمریکایی ها را در سال ۱۳۰۶ ه.ش تعطیل و شاگردان آن را به مدارس ایرانی منتقل کرد. اما مبلغان آمریکایی با میانجی گری سفارت آمریکا در تهران، بار دیگر در سال ۱۳۰۹ ه.ش موفق به بازگشایی آموزشگاه شدند. این مدرسه در سال ۱۳۱۹ ه.ش به طور رسمی در اختیار وزارت فرهنگ قرار گرفت اما همچنان مدیریت آن با مسیونرهایی مانند “رابی اسحق اورشان” بود.

بیمارستان آمریکایی ها (بیمارستان اکباتان فعلی)[3] با پیگیری های یکی از ارامنه (ارومیه ای و ساکن همدان) که مدیر مدرسه آمریکایی ها نیز بوده به نام “رابی اسحق اورشان” و زیر نظر مسیونرهای آمریکایی ساخته و شروع به کار می نماید. نام این بیمارستان پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲(ه.ش) و بدنامی آمریکایی ها به پیشنهاد “اسحق اورشان” به “بیمارستان مسیحی ها” تغییر می یابد. برخی از شواهد حاکی از آن است که آمریکایی ها از بیمارستان های خود در کشورهای اصطلاحاً جهان سومی به عنوان آزمایشگاه داروهایی که هنوز تأیید رسمی استفاده بر روی بیماران را نیافته اند سوء استفاده نموده و این امر در ایران نیز رایج بوده است. بیمارستان آمریکایی های همدان نیز در بین مردم آن روزگار بیمارستانی بدنام و مشهور بوده است که بیماران از آن زنده بیرون نمی آمدند.

 علی ایحال “اسحاق اورشان” پس از مرگ، در محوطه کلیسای انجیلی (معروف به هاکس) که در محوطه بیمارستان احداث گردیده بود، دفن می گردد. پس از انقلاب اسلامی، مکان کلیسا بر اساس اصل ۴۹ قانون اساسی مصادره و کاربری کلیسا به سالن اجتماعات تغییر می یابد. گرچه این بنا به عنوان اثر فرهنگی ثبت شده است.

لازم است در خصوص اهداف شوم و استعماری مسیونرهای آمریکایی و سوء استفاده آنان از مهمان نوازی همدانی ها، روشنگری های لازم در سطح کشور و همدان انجام شود تا نسل جوان کشور با جنایات استکبار جهانی در  ابعاد مختلف آشنا گردند و تحت تأثیر ظاهر فریبنده و القائات مختلف تبلیغاتی آنها را نگیرند که در سطح رسانه های مختلف در حال انجام است.

[1] – (جماعت مبلغ( لاتین: Congregatio Missionis یا لازاری، جامعه زندگانی حواری گونه کشیشان و برادران مذهبی سوگند خورده کلیسای کاتولیک هستند که در سال ۱۶۲۵ توسط ونسان دو پل بنیانگذاری شد. https://fa.wikipedia.org

[2] – برای مطالعه بیشتر به مقاله “مدرسه آمریکایی همدان – ابن سینا” مورخه 28 تیر 1402 در سایت http://ferghepajoohi.com مراجعه گردد.

[3] – برای مطالعه بیشتر به مقاله  جنایت آمریکایی ها در مدیریت بیمارستان اکباتان همدان مورخه 28 تیرماه 1402 در سایت     http://ferghepajoohi.com مراجعه گردد.