میثم حسنی| دیپلماسی اسلام آمریکایی ، به اصطلاح غربیها، میانهرو از طریق بازوها و شرکای مختلف در جوامع و مناطق هدف پیگرفته میشود و «تصوف» به عنوان یکی از مهمترین این ابزارها خود بنا به ماهیت در چند جبهه به ایفای نقش میپردازد؛ بخشی مرتبط با تصوف شیعی مذهب و بخش دیگر متعلق به جریانهای صوفی سنی مذهب.
اینک جریان فرقه «کسنزانیه» به مثابه نمود جرگه دوم در مطلب پیش رو واکاوی میگردد تا ابعاد و کیفیت نقشآفرینی این جریان صوفی سنی مذهب در پیشبرد پروژه ایجاد شبکههایی از مسلمانان میانهرو هرچه بهتر شفاف شود.
اهمیت این جریان وقتی آشکار میشود که از شعار محوری سالهای اخیر آن یعنی «سلیمانیه» پایتخت تصوف جهان آگاه شویم.
معرفی اجمالی فرقه کسنزانیه
کسنزانیه یکی از فرق صوفی مهم در میان کردهای سنی مذهب است که پیروانی در عراق، ایران و ترکیه دارد. این فرقه از سوی «عبدالکریم حسینشاه کسنزان» از سادات برزنجی[1] و اهل تسنن تأسیس شد.
نام «کس نزان» از زبان کردی به معنای کسی نمیداند گرفته شده که به اصطلاح به حالت عرفانی این فرقه اشاره دارد. کسنزانیه به ویژه از فرقه «قادریه» منشعب شده و خود را به امام علی (ع) منتسب میسازد. این فرقه به آموزههایی چون لزوم سرسپردگی به قطب (رهبری)، ذکرگویی، سماع و ریاضت به جای پایبندی به شریعت تأکید دارد.
آنها به باور شریعت، طریقت و حقیقت معتقدند که بر اساس آن شریعت را صرفاً ظاهر دین میدانند و به وسیله اعمال به اصطلاح عرفانی بهدنبال رسیدن به حقیقت و فنا هستند.
در کسنزانیه پایبندی به شریعت نسبت به دیگر فرق صوفی کمرنگتر است. سیاست جذب حداکثری از دیگر ویژگیهای این فرقه است که توجه به مذهب و دین خاص را کمرنگ کرده و بیشتر به جذب اعضای جدید بهواسطه آموزههای عرفانی تأکید دارد.
رهبری کسنزانیه هم اکنون در دست «نهرو کسنزان» قرار دارد و حمایت قبایل کُرد از این فرقه بهویژه در حوزههای سیاسی و اقتصادی حائز اهمیت است.
تحرکات و فعالیتها کسنزانیه
یکی از محورهای مهم در بررسی فرقه کسنزانیه توجه به تحرکات و اقدامات آن در حوزه مسائل سیاسی است. این فرقه به دلیل ارتباطات عمیق با قبایل کرد در عراق، ترکیه و تا حدودی ایران همواره از نقشی مهم در تحولات سیاسی منطقه برخوردار بوده است.
شاید بتوان نقطه آغاز این نفوذ چشمگیر را حکومت بعث و بهویژه در دوران صدام حسین دانست. در آن زمان صدام حسین با اجرای پروژه «الحمله الایمانیه» سعی داشت شکست خود در جنگ خلیج فارس را با جلب حمایت دینی جبران کند. در این راستا فرقه کسنزانیه از حمایت ویژه دولت بعث برخوردار شد و مجوز فعالیتهای سیاسی و دینی در عراق را دریافت کرد. این همکاریها به تحرکات سیاسی قابل توجهی منجر شد از جمله:
- تأسیس تجمع «الوحده الوطنیه العراقی» (۲۰۰۱)
- همکاری با ایاد علاوی سیاستمدار ملیگرا (۲۰۰۳)
- انتخاب گاندی کسنزانی، پسر محمد کسنزانی، رهبر سابق و متوفی فرقه در پارلمان عراق و همکاری با «حزب تقدم»
- انتخاب جنید کسنزانی فرزند دیگر محمد کسنزانی در پارلمان استان «الانبار»
- سمت وزارت اقتصاد عراق برای «ملاس کسنزانی» فرزند محمد کسنزانی در دوره «حیدر العبادی» (برکناری به دلیل فساد)
- همکاری با سازمان «سیا» در حمله به عراق و سرنگونی صدام
- تمرکز بر مناطق عربزبان عراق با اولویت استفاده از زبان عربی
برای جذب در کسنزانیه
پس از جانشینی نهرو کسنزان تحرکات سیاسی این فرقه وارد مرحله جدیدی شده و دایره نفوذ آن از مرزهای عراق فراتر رفته است. به عبارتی فرقه کسنزانیه، تنها به سطح ملی اکتفا نکرده و اهداف فراملی را دنبال میکند.
یکی از این اهداف تأسیس یک مرکز جهانی در ایالات متحده و راهاندازی دانشگاه بینالمللی علوم انسانی به نام «کسنزانیه» است که مورد توجه ویژه نهرو قرار دارد. کسنزانیه شهر «سلیمانیه» (عراق) را به عنوان پایتخت تصوف جهان عنوان و قصد دارد، آن را به عنوان نماینده اسلام در سطح جهانی معرفی کند.
این رویکرد در رقابت با دیگر جریانهای مدعی نمایندگی اسلام، مانند شاخه «آقاخانیه» (فرقه اسماعیلیه) که بهویژه در زمان رهبری کریم آقاخان[2] (متوفی در بهمن ماه ۱۴۰۳) بهدنبال ایجاد پایگاهی در «لیسبون» (پرتغال) بوده است، قرار دارد و همین طور واتیکان بکتاشیه در آلبانی.
همه اینها در حالی است که نهرو بر جدایی از سیاست تأکید میکند، اما مضاف بر توضیحات پیشگفته از گزارشها و شایعات پیرامون ارتباطات این فرقه با سازمانهای خارجی مانند سیا نمیتوان چشم پوشی کرد؛ به نحوی که مطرح شده عناصر کسنزانیه با «جان بولتون» مشاور اسبق امنیت ملی آمریکا برای تشدید اعمال فشارهای مختلف به ایران نیز مکاتبه داشتهاند.[3]
شگردها و ابزارهای جذب کسنزانیه
عضوگیری در کسنزانیه اهمیتی محوری دارد؛ چرا که تحقق منویات آن در حوزه توسعه و تعمیق دامنه نفوذ در مناطق هدف از این رهگذر امکان پذیر است.
این فرقه بدین منظور از ابزارهای رسانهای متنوعی استفاده میکند که علاوه بر فضای مجازی و شبکههای اجتماعی شامل چندین روزنامه و مجله و کتاب از جمله تألیفات چند جلدی شبکه ماهوارهای تخصصی نیز میگردد.
در کنار نمایش آداب و رسوم – به اصطلاح – تشرف، خرق عادات (با عنوان «کرامات»)، سماع و دفنوازی برای ایجاد جذابیتهای بصری یکی از مضامین محوری این رسانهها مدح و منقبت اهل بیت از جمله امام علی (ع)، امام حسن (ع)، امام حسین (غ) و امام رضا (ع) است. البته همردیف با سران و رهبران فرقه که نشاندهنده تلاش کسنزانیه برای جلب اعتماد شیعیان و جذب ایشان است.
شیعیان جامعه هدف کسنزانیه
کسنزانیه با وجود تعلق به مذهب اهل سنت، توجه و تمرکز زیادی بر جذب شیعیان بهویژه شیعیان ایران و عراق دارد. قراین زیادی در این رابطه موجود است و میتوان آن را ذیل چند شگرد محوری بدین شرح بیان داشت:
مراسم آیینی: یکی از شگردهای کسنزانیه برای پیشبرد پروژه نفوذ خود در ایران بهویژه در میان شیعیان برپایی مراسم آیینی آمیخته با عناصر مذهبی و فرهنگی است، مانند «دعوت زمستانه» و «پیر شالیار» که به لطف تورهای گردشگری و ثبت ملی در سالهای اخیر برجستهتر نیز شده است.
تقریبنمایی؛ کسنزانیه با اقداماتی مانند برپایی موکب در ایام پیادهروی اربعین، دایر کردن تکایا و برگزاری مراسم عزاداری یا مدح اهلبیت (علیهم السلام)، همچنین سفر برخی چهرهها و سرانش به اماکن مقدس ایران و شرکت در مراسم مذهبی شیعیان، میکوشد از طریق همپوشانی فرهنگی و دینی، ضمن بسترسازی برای پذیرش اجتماعی، در عین حال قرائتی نوین از اسلام به اصطلاح غربیها غیر متعصبانه، دارای رویکرد تسامح و تساهل چهبسا برخوردار از گرایشهای پلورالیستی (کثرتگرایانه) عرضه دارد که تا حد زیادی به مؤلفههای اسلام لیبرال هماهنگ با دیپلماسی آمریکا تنه میزند.
فعالیت در پوشش نهادهای خیریه: این مراکز ذیل پوشش ارائه خدمات مختلف مانند درمان افسردگی، ترک اعتیاد، تقویت معنویت و آموزش شادی و… به ترویج نهانی آموزههای لیبرالگرایانه کسنزانیه و بسترسازی برای پذیرش در جامعه مبادرت میورزند.
کنشهای میدانی کسنزانیه
یکی از برجستهترین وقایع مرتبط با این فرقه، مرگ محمد کسنزانی و جانشینی فرزندش نهرو در سال ۱۳۹۹ بود. این رویداد با تبلیغات وسیع رسانههای خارجی و تحریک احساسات مریدان به بحرانی امنیتی در منطقه غرب کشور تبدیل شد.
پس از درگذشت محمد کسنزانی، نهرو با فراخواندن مریدان برای حضور در مراسم خاکسپاری در سلیمانیه عراق تجمعی را در مناطق مرزی رقم زد.
جمعبندی
میتوان گفت فرقه کسنزانیه با دستاندازی بر دو عنصر مذهب و قومیت و تدارک توسعه دامنه نفوذ خود در جوامع هدف، بهویژه شیعیان ایران، ذیل شعار خود یعنی «سلیمانیه پایتخت تصوف جهان» و در نگاهی کلان در مسیر اهداف دیپلماسی شبکهسازی اسلام لیبرال آمریکا با بازوی تصوف، گام برمیدارد. اهم محورهای این حرکت را میتوان در موارد زیر بیان نمود:
۱. سودای زعامت جهانی؛ تلاش این فرقه برای تسلط بر جریان تصوف جهانی، با تمرکز بر قومیت کرد و مذهب تسنن، بستری برای نفوذ فرهنگی و مذهبی در مناطق هدف، بهویژه ایران ایجاد کرده است.
۲. حرکت در مسیر اسلام لیبرال و ارائه مدلی از اسلام که با حوزه اقتدار مسلمانان بیگانه و به جوامع مطلوب آمریکا نزدیکتر باشد.
۳. پیوند قومیتی و مذهبی؛ امتزاج ماهیتی کسنزانیه با قومیت کرد و مذهب تسنن در کنار نفوذ آن در منطقه کردستانات (ایران، عراق و ترکیه) زمینه تحریکات واگرایانه و جذب شیعیان را فراهم میسازد.
۴. واگرایی و تجزیهطلبی؛ تحرکات قومی – مذهبی مستقیم و غیر مستقیم کسنزانیه بستر را برای ایجاد نگرشهای تجزیهطلبانه با محوریت این فرقه مهیا مینماید.
۵. نفوذ در شیعیان ایران؛ گسترش کمی و کیفی فعالیتهای کسنزانیه با استفاده از ابزارهایی نظیر موکبها، خانقاهها، آرامگاهها، رسانههای اجتماعی تحت مجوزهای رسمی میتواند نشانی باشد، از وجود برنامهای بلندمدت برای تغییر جغرافیای اعتقادی ارزشی شیعیان.
[1]. سادات برزنجی خاندان کرد از شیوخ طریقت «نوربخشیه» و «قادریه» در سلیمانیه هستند.
[2]. کریم الحسینی، معروف به آقاخان چهارم ۱۶ بهمن ماه ۱۴۰۳، در ۸۸ سالگی درگذشت و فرزند ارشدش «رحیم» عنوان پدر را به ارث برد و به عنوان «آقاخان پنجم» رهبری این فرقه را بر عهده گرفته است.
[3]. «واشنگتن پست فاش کرد؛ فشار شیخ ثروتمند عراقی بر ترامپ برای حمله نظامی به ایران + جوابیه نهرو کسنزانی»، آفتابنیوز، ۱۸ خردادماه ۱۳۹۸
ارتباط با ما: ferghepajoohi@gmail.com