نویسنده: سید علی ساداتی
خلاقیت و نوآوری در تولید محتوا، به‌ویژه مباحث آسیب‌شناسی جریان‌های تبلیغی، همچون مسیحیت تبشیری که همواره اهتمام خاصی بر رسانه مکتوب و تبلیغات کتب مصور دارد یک ضرورت است. گاه اشاره مختصرمفید همراه با جذابیت بصری و البته کاربردی (مستندوار) می‌تواند از ده‌ها سطر داده مؤثرتر افتد. به ویژه در اقشار جوان و نوجوان که در هجوم داده‌های مجازی کمتر فرصتی برای مطالعه عمیق‌تر می‌یابند. یکی از تازه‌ترین آثار تولید‌شده با این محوریت «ترسا» است که در نوشتار حاضر به معرفی آن می‌پردازیم.
مجموعه‌ای ۱۸ جلدی
ترسا، مجموعه‌ای است ۱۸ جلدی، مزین به نقاشی‌هایی کلاسیک از هنر کلیسایی که ترکیب متن و تصویر در هر صفحه کتاب، تناسبی چشم نواز از مضمون و زیبایی بصری است تا این بار اثری با سبک و سیاقی متفاوت؛ هم آموزش‌دهنده نکات کلیدی و کمتر گفته از مسیحیت باشد و هم پاسخی به شبهات همیشگی جریان تبشیری. مطالعه این اثر در عین حال با ارائه روشی تطبیقی، دیدگاه بهتری در خصوص آموزه‌های دین مبین اسلام از رهگذر شبهه‌زدایی‌ها نیز به‌دست می‌دهد که می‌تواند برای عموم افراد به ویژه قشر جوان که فرصت کافی برای مطالعه و تحقیق در این باب ندارند، مفید افتد. چنانچه در معرفی اثر نیز آمده:
«مجموعه پوستر – کتاب «ترسا» اثر بدیعی است که با هدف شناخت و بررسی مسیحیت و در پاسخ به برخی شبهات رایج این حوزه گردآوری شده است. در این نوشتار تلاش شده در هر صفحه تصویری متناسب با متن، ضمیمه شود. تصاویر این کتاب، عموماً از گنجینه هنر نقاشی کلیسایی است که از سوی نقاشان چیره دست، طی قرون وسطی تا دوران معاصر به تصویر درآمده است. در تدوین نوشتار تلاش شده تا با رعایت اصول علمی و استحکام مبنایی، مطالب با قلمی ساده و روان تبیین شود. برای نگارش این اثر از کتاب دو جلدی «درسنامه مسیحیت؛ شناخت و بررسی تاریخ و الهیات مسیحیت» و «درسنامه مسیحیت شناخت و بررسی عهدین» تدوین جمعی از نویسندگان و ویراستاری علمی «محمد کاشانی» به‌عنوان منبع بهره گرفته شده و جهت رعایت اختصار، عموم مستندات غیر کتاب مقدسی این نوشتار حذف شده است. خوانندگان فرهیخته و گرامی جهت آگاهی بیشتر می‌توانند به دو اثر فوق مراجعه کنند.»
یکی دیگر از ویژگی‌های این اثر، موجز بودن است. متن کتاب، مختصر و در بردارنده نکات اصلی است و تا حد امکان از حشو و زواید خودداری شده تا هر مجلد را بتوان با صرف زمانی اندک به راحتی مطالعه کرد. انتخاب قطع مناسب حمل و نقل (پالتویی) نیز امکان استفاده از کتاب را در هنگام سفرهای روزانه و… میسر می‌سازد که در کنار ساختار تصویری یک خوراک مطالعاتی جذاب فراهم می آورد.
ترتیب مجلدها به گونه ای پلکانی در نظر گرفته شده تا به اصطلاح از «ب» بسم الله تا «ت» تامه را شامل شود. به این صورت که مخاطب، مطالعه خود را از مقدمه شکل‌گیری مسیحیت آغاز و با مسائل مبنایی چون تثلیث و شریعت ختم می‌کند. البته همان‌گونه که در توضیح ابتدایی اثر نیز به آن تأکید شده این کتاب صرفاً در بردارنده نکات محوری است و دغدغه‌مندان می‌توانند برای درک بهتر و مبسوط‌تر هر موضوع، به منابع اصلی معرفی شده مراجعه نمایند. در ادامه، مروری کوتاه داریم، بر هر مجلد این مجموعه.
۱۸ منزل همراه با ترسا
- معیار شناخت
نخستین مجلد -چنانچه از نامش پیداست- قرار است، مقدمه و پیش‌زمینه‌ای باشد، برای ورود به بحث. در این جلد تلاش شده تا مقدماتی در باب شناخت حقیقت (خداوند) و معرفی معیارهای مختلف برای این مهم و دغدغه بشری ارائه شود. آنگاه به دین مسیحیت و بررسی انتقادی مهمترین معیارهای شناخت در این دین می‌پردازد. در این مجلد می‌خوانیم:
«چگونه می‌توان حقیقت را یافت؟ بگذارید فردی را در نظر بگیریم که از جنگل‌های آمازون آمده و به هیچ دینی اعتقاد ندارد و در پی یک راه برای رسیدن به خداست اما راه‌های متعددی پیش رو دارد. قرآن، کتاب مقدس، اوستا، اوپانیشاد و… اما سؤال مهم این است که با چه معیاری می‌توان حقیقت را یافت؟ می‌خواهیم معیاری به او معرفی کنیم که بتواند تنها راه حقیقت را پیدا کند. معیاری که فقط بر یک دین منطبق شود؛ چرا که اگر با آن به دو یا سه گزینه در میان ادیان برسیم، باز سردرگم خواهیم ماند که کدام یک از این‌ها حقیقتند؟»[1]
- تاریخ کلیسا
دومین مجلد ترسا، از کیفیت پیامبری حضرت عیسی (ع) آغاز کرده و تاریخ کلیسا و مسیحیت را از بدو شکل‌گیری تا به امروز، در قالب محوری‌ترین مطالب، مورد اشاره قرار می‌دهد. «قدرت نظام پایی، فساد در کلیسا، جدایی کاتولیک و ارتدوکس، جنگ‌های صلیبی، تفتیش عقاید، مسیحی‌سازی شمال اروپا، نهضت ترجمه کتاب مقدس، فروش آمرزش‌نامه، نهضت پروتستانتیسم، تفتیش عقاید پروتستانی، شورای ترنت، استعمار و تبشیر در آمریکا و عصر روشنگری»، برخی عناوین مطرح‌شده در این جلد از ترسا هستند که همراه با تصاویر مرتبط با هر موضوع، شمایی از تاریخ مسیحیت ارائه می‌دهند.
- جنگ‌های صلیبی
بی‌تردید جنگ‌های صلیبی، یکی از مهمترین و حساس‌ترین مباحث مرتبط با دین مسیحیت است که با تاریخ آن پیوند خورده. لذا سومین و البته مکمل بخش قبلی همین موضوع است. در این مجلد مجموعه جنگ‌های صلیبی به همراه برخی جزئیات جالب‌توجه و تأثیر این جنگ‌ها بر مسیحیت، اسلام و به‌طور کلی در سراسر جهان مورد بررسی قرار می‌گیرد. همچون سایر بخش‌های کتاب بخش عمده مستندات از منابع مسیحی، کتاب‌های مقدس، عهدین و… ارائه شده که همراه با نقاشی‌های مرتبط، ترکیب مناسبی به‌دست می‌دهد. خود این آثار نقاشی -با سبک‌های مختلف- به نوعی تاریخ مصور مسیحیت است که ذیل هر موضوع می‌تواند برای مخاطب جذاب باشد.
- تفتیش عقاید
دومین موضع چالش برانگیز تاریخ مسیحیت، مسئله انگیزیسیون یا دادگاه‌های تفتیش عقاید است که جلد چهارم، بدان اختصاص یافته. در این بخش مطالب جالبی مزین به تصاویر درباره ابزارهای شکنجه قربانیان و علل و تاریخ دادگاه‌های تفتیش عقاید بیان شده است.
- تاریخ گسترش مسیحیت
تکمیل‌کننده مباحث تاریخی، بررسی روند توسعه مسیحیت است که در جلد پنجم صورت می‌گیرد. در این بخش چگونگی گسترش مسیحیت از غرب تا شرق دور با تناسب تاریخی مورد اشاره قرار می‌گیرد و جزئیاتی از این امر در هر منطقه همراه با پیشینه مذهبی هر کشور، پیش از ورود مسیحیت و مستندات آماری و… بیان می‌شود.
- عهد عتیق
پس از عبور از تاریخ کلیسا، نوبت به مباحث عقیدتی و آموزه‌های دینی مسیحیت است. لذا جلد ششم با عنوان عهد عتیق، ضمن معرفی عهدین (کتاب‌های آسمانی مسیحیان) به نقد و بررسی عهد عتیق از رهگذر اشاره به نویسندگان کتاب مقدس، تحریف عهد عتیق، جعل تورات، بررسی انتساب کتب عهد عتیق به نویسندگان، سیر قانونی‌شدن کتاب مقدس و… می‌پردازد.
- عهد جدید
این مجلد در واقع ادامه و مکمل مجلد پیشین است و در آن مجموعه عهد جدید شامل شش انجیل، اعمال رسولان، ۲۱ نامه و مکاشفه یوحنا با نگاه انتقادی در خصوص سیر قانونی شدن کتاب‌ها، اختلاف نظرها در این زمینه و بررسی نویسندگان عهد جدید مورد بحث قرار می‌گیرد. در انتهای این مجلد می‌خوانیم: «در نتیجه از مجموعه ۲۷ کتاب عهد جدید، در انتساب هفت نامه پولس و انجیل لوقا به پولس و لوقا اختلاف چندانی وجود ندارد و در بقیه کتاب‌ها با وجود اعتقاد کلیسا برای صحت انتسابشان به مؤلفان سنتی آن، ناقدان کتاب مقدس نظرات و دلایلی دارند که این انتساب را تایید نمی‌کنند.»[2]
- پیامبران
بر اساس روایت کتاب مقدس، «پیامبران با خدا بحث می‌کنند و خداوند را سرزنش می‌نمایند. زن و کودک شیرخواره را سر می‌برند، بت می‌پرستند، بتکده می سازند، بی‌عفتی می‌کنند، از شدت شراب‌خواری مست می‌شوند، خیانت می‌ورزند، فحاشی می‌کنند. اما با این همه معلمان برگزیده بشریتند؛ معلمانی که به عقیده کتاب مقدس، از طرف خدا برای هدایت انسان انتخاب شده‌اند. اما قرآن به شدت این انتسابات ناروا به انبیای الهی را انکار می‌کند.»[3] جزئیات این مهم در مجلدی با عنوان «پیامبران» مورد بحث قرار گرفته است. بخش عمده این مجلد به بررسی چهره‌ای که کتاب مقدس از مسیح (ع) ترسیم کرده اختصاص دارد. اما در ابتدا به پیامبرانی چون موسی (ع)، یعقوب (ع) و نوح (ع) نیز پرداخته و در هر مورد مصادیقی ارائه کرده است. یکی از نکات جالب‌توجه این مجلد، بیان مستنداتی درباره انتساب رفتارهای زننده به حضرت مسیح (ع) یا ناپاک بودن شجره‌نامه ایشان در منابع مسیحی کتب مقدس است که شاید مسائلی کمتر گفته‌شده درباره آموزه‌های مسیحی باشد و البته نمایانگر تناقض موجود در آنچه از مسیح در افکار عمومی ترسیم می‌شود، با آنچه در آموزه‌های عقیدتی و مستندات مسیحی وجود دارد.
- حواریون، پولس و پطرس
«مسیح (ع) از میان اولین شاگردانش ۱۲ نفر را به‌عنوان حواری برگزید… حواریون همیشه همراه با مسیح بودند و با او به سفرهای تبلیغی می‌رفتند. مردانی استوار، وفادار و با شکوه که با تمام وجود از مسیح پیروی می‌کردند… اما انجیل تصویر نامناسبی از این شخصیت‌های بزرگ ترسیم می‌کند که شایسته آن‌ها نیست»[4] و با تصویر ارائه‌شده از ایشان در اسلام متضاد است. این مطلب در جلد نهم با تأکید بر پولس و پطرس، به‌عنوان چهره‌های شاخص شاگردان مسیح، ضمن اشاره به مصادیق کتاب مقدس، درباره نافرمانی‌ها یا رفتار زشت ادعاشده درباره این اشخاص تبیین می‌شود.
- آنچه کتاب مقدس حکم می‌کند .
«برخی از کشیشان مسیحی، اسلام را به وضع مجازات‌های شدید برای جرایم سنگین متهم می‌کنند اما گویا ایشان فراموش کردند که کتاب مقدس مملو از قوانین سرسختانه برای برخی گناهان است. در کتاب مقدس، مجازات مختلف از قطع دست گرفته تا سنگسار و سوزاندن برای گناهان وضع شده که بعضی از آن‌ها»[5] در بخش دهم کتاب ترسا مرور می‌شود. در واقع با عبور از مبانی ابتدایی کتب پیامبران و تاریخ کلیسا، نوبت به شبهات می‌رسد تا یک‌به‌یک در مجلدها بررسی شوند. این بخش از کتاب مستندات جالبی درباره مجازات در کتاب مقدس ذکر کرده که با نقاشی‌های ارائه‌شده مجموعه‌ای کوچک اما تأثیرگذار فراهم آورده است.
- پارادوکس
«بنا بر نظر کلیسا، کتاب مقدس کلام خدا و الهام الهی است که به پیامبران و برگزیدگان الهی الهام و از سوی آن‌ها برای ما بازگو شده است… وحیانی بودن کتاب مقدس، ادعایی است که از طرف منتقدان با نقدهای فراوان و جدی رو‌به‌رو شده است. محققان با بررسی کتاب مقدس ده ها تناقض در این مجموعه یافته‌اند. به راستی اگر کتاب مقدس کلام خداست، چرا پر از تناقض است؟ آیا این همه تناقض نشانه واضحی از دست خطاپذیر انسان در تحریف این کتاب آسمانی ندارد؟»[6] این مسئله همراه با مصادیقی از تناقضات، در مجلد یازدهم ترسا بررسی شده است. علاوه بر داستان‌ها، آیات الحاقی در عهدین و سیر قانونی شدن اسفار و البته پاسخ‌های مدافعان کتاب مقدس نیز مورد اشاره قرار گرفته و در انتها نشان می‌دهد، چطور گذر زمان و دست تحریفگران موجب بروز این دست تناقضات شده است.
- تورات، انجیل، علم
«یکی از چالش‌های کلیسا، تطابق یافته‌های علمی با کتاب مقدس است. کلیسا معتقد بود، کتاب مقدس از جانب خداوند الهام شده، بنابراین باید با یافته‌های مسلم علمی، مطابق باشد؛ چون هیچ کس از خالق به مخلوق خویش آگاه‌تر نیست و این قابل قبول نخواهد بود که وحی الهی با مسلمات علمی مغایرت داشته باشد… سنت آگوستین نیز بر این موضوع تأکید نمود اما هیچگاه تصور نمی‌گردد، برای اثبات این امر رو در روی دانشمندان قرار بگیرد و بسیاری از آن‌ها را شکنجه دهد یا بسوزاند تا آنان از یافته‌های علمی خود توبه کنند.»[7] در جلد دوازدهم، مستنداتی از چالش‌های کلیسا با علوم ریاضی، باستان‌شناسی، تاریخ کیهان و… و منازعات پیرامون این امر و به‌ویژه خطا‌پذیری کتاب مقدس از گذشته تا امروز ارائه و بررسی انتقادی می‌شود.
- جنگ‌های مقدس
یکی از مبسوط‌ترین مجلدهای ترسا، «جنگ‌های مقدس» است. این مجلد به‌لحاظ محوریت موضوعی با جنگ‌های صلیبی متفاوت و البته مکمل آن است. در این بخش مقدماتی در باب دیدگاه ادیان آسمانی به نسبت خشونت بیان و خشونت و جنگ از نظرگاه کتاب مقدس و اسلام بررسی می‌شود. در ادامه آماری دقیق همراه با سیر تاریخی از خشونت و جنگ افروزهای دین‌بنیان و تلفات آن در اصلی‌ترین ادیان و مذاهب جهان از گذشته تا امروز ارائه می‌گردد تا مقایسه‌ای تطبیقی حاصل شود. «ترور در تاریخ اسلام و مسیحیت» آخرین قسمت این مجلد است که به معرفی گروه‌های تروریستی مسیحی کمتر شناخته‌شده می‌پردازد. مرور جداول آماری و بررسی مصادیق کشتارهای مسیحی بر اساس مستندات کتاب مقدس در یک مجموعه مختصر، نکته قابل تامل این بخش ترساست که البته پاسخی است بر شبهات مطرح‌شده علیه اسلام توسط مبشران مسیحی در این باب. بیان نکاتی از دیدگاه اسلام درباره جهاد، خشونت و ترور در این مجلد تکمیل‌کننده همین امر است.
- نام او زن است
یکی از جالب‌ترین مجلدهای ترسا که بر موضوع مورد علاقه مبلغان مسیحی انگشت می‌گذارد؛ مسئله زن و حقوق او در نظرگاه اسلام و مسیحیت و مسائل پشت پرده و ناگفته درباره ماهیت و جایگاه زنان در عهد عتیق و جدید در این بخش از مجموعه ترسان مستنداتی درباره کیفیت و علت آفرینش زن از دنده چپ مرد، انتساب نخستین گناه به زن، زن را عامل تمامی گناهان بشریت دانستن، بردگی زنان، ناپاک دانستن ایشان، تعلق کامل زن به مرد و… ارائه می‌شود که با نگاه‌های فمینیستی و شعار حقوق بشری امروز جهان مسیحی درباره زنان در تضاد قرار دارد. در انتها نیز دیدگاه اسلام در خصوص زنان و جایگاه ایشان بیان می‌شود تا مخاطب، خود نتیجه دلخواه را استنتاج کند.
- بشارت
کتاب مقدس پیشگویی‌های زیادی درباره مسائل مختلف و مهم تاریخی بیان کرده «اما آیا در تورات و انجیل که از بسیاری اتفاقات خوب و بد آینده بشر خبر داده شده، هیچ خبری از آمدن پیامبر اسلام (ص) به چشم نمی‌خورد؟ کتابی که خرابی دیوارهای شهر اورشلیم را پیشگویی می‌کند و از ظهور داوود نبی، سلیمان، سلطنت کوروش پارسی و آمدن مسیح (ع) خبر می‌دهد، چگونه می‌تواند اتفاق مهمی چون ظهور اسلام را پیشگویی نکرده باشد؟»[8] مجلد ۱۵ ترسا با عنوان بشارت این مسئله را به بررسی و تحلیل می‌نشیند و در این مسیر به مستندات کتاب مقدس و آرای اندیشمندان بزرگ غربی در این باب می‌پردازد. در پایان نتیجه می‌گیرد: «انجیل و تورات مملو از بشارت‌های انکارناپذیری است که نوید آمدن پیامبر اسلام را می‌دهد. بشارت ظهور پیامبری از کوه فاران، آمدن برکتی عظیم از نسل اسماعیل به همراه ۱۲ رئیس و ده‌ها بشارت دیگر که هر یک سندی محکم بر آمدن پیامبری بزرگ می‌کند.»[9] این از همان مسائل پنهانی و شاید عامدانه پنهان با انکارشده در مسیحیت است که ترسا آن را برای مخاطب تبیین می‌کنند.
- تثلیت
چالش‌برانگیرترین آموزه مسیحی، موضوع ملجد شانزدهم ترساست تا آن را از زوایای مختلف بررسی کند؛ از تاریخ و کیفیت شکل‌گری این آموزه (ریشه‌ها، معنا و مفهوم) و فراز و نشیب‌های آن در تاریخ مسیحیت تا تناقضات حل‌نشده آن در خود مسیحیت. «وجود ده‌ها آیه مبتنی بر نفی تثلیت در انجیل، برخی مسیحیان را واداشت که آموزه تثلیث را انکار کنند. این گروه تحت عنوان یونیتاریانیزم شناخته می‌شوند. پیروان این آیین که مسیح را صرفاً یک انسان بزرگ می‌دانند، همواره مورد آزار تثلیث‌گرایان واقع می‌شدند.»[10] در این بخش به وجود تثلیث در ادیان باستانی و پیش از مسیحیت و گرته‌برداری مسیحیان از آن اشاره شده و ماهیت معنایی تثلیت نیز از دیدگاه منطقی مورد عقد قرار گرفته است. این مجلد نیز پاسخی مناسب برای شبهات مطرح در این زمینه و تلاش‌های مسیحیان جهت رفع و رجوع تناقضات درونی مسئله تثلیث بر پایه ایمان صرف است. مطالعه این بخش به ویژه می‌تواند برای افراد در معرض مبشران مسیحی یا گروندگان به جریان تبشیر که با این‌گونه پرسش‌های در ذهن خود مواجه شده‌اند، راهگشا باشد.
- گناه اصلی
مسئله گناه در مسیحیت شاید اهمیتی به اندازه تثلیث داشته باشد؛ چرا که به اعتقاد مسیحیان مسیح (ع) خود را فدا کرد تا کفاره گناهان -جبری- بشر باشد: «هم کلیسا بر این باور است که با ارتکاب گناه نخستین، اراده انسان، معیوب شد و دیگر اختیاری برای انجام کار نیک ندارد و همواره ناگزیر از ارتکاب گناهان بعدی است… از همین رو همه انسان‌ها، طور جبری مرتکب گناه می‌شوند.»[11]
این موضوع دستمایه مجلد هفدهم با عنوان گناه اصلی است. در این بخش تبیین می‌شود که چطور قربانی شدن «خدا-انسان» برای فرونشاندن خشم خدا و رفع گناه بشر در ادیان ابتدایی و بت‌پرستی رایج بوده و افرادی مانند پولس برای انطباق مسیحیت با این آموزه‌ها تلاش کرده‌اند. «دویل دورانت می‌نویسد: مسیحیت، بت‌پرستی را نابود نکرد بلکه آن را مورد اقتباس قرار داد… یونانیان باستان، مردم مصر و ساکنان آسیای میانه به خدای نجات‌بخشی اعتقاد داشتند که کشته می‌شود تا خویش را فدای فرزندان انسان نماید.»[12] جلد هفدهم را نیز باید از مباحث محوری به شمار آورد که ناگفته‌هایی از آموزه‌های اصلی و البته صرف ایمانی مسیحیت بیان کرده و می‌تواند پاسخی مناسب و راهی تازه برای جستجوهای عمیق‌تر اذهان پرسش‌گر در این باب باشد.
- شریعت آری یا نه؟
یکی از عوامل گرایش برخی اقشار به مسیحیت تبلیغی، فرار از شریعت است. چنانچه مبلغان مسیحی «همواره از شریعت دست و پا گیر» در اسلام و آزادی در مسیحیت سخن می‌گویند. این در حالی است که بر اساس مستندات کتاب مقدس و منابع مسیحی در -که خود مسیحیان آن را وحی الهی می‌دانند- «مسیحیت نیز مانند همه ادیان، شریعت‌محور بوده و مسیحیان ملزم به انجام واجبات و پرهیز از گناهان هستند.»[13] آخرین مجلد ترسا به این موضوع مهم اختصاص دارد و مسئله شریعت را از عهد عتیق (تورات) تا نسخ و جایگزینی آن با آداب شریعتی تازه توسط پولس مورد بررسی قرار می‌دهد. در این مجلد در می‌یابم بر اساس تورات و منابع مسیحی مجموعه قوانین و دستورهای عبادتی سفت و سختی عتیق (یهودیت) ثبت شده که مسیح نیز بدان قائل بوده است. با نسخ شریعت قدیم، توسط پولس، هفت آیین مقدس در مسیحیت جایگزین شده و علاوه بر آن‌ها نماز، روزه، مالیات دینی، حجاب، حرمت گناه و لزوم اعتقاد به «ده فرمان» نیز جزء آیین‌های اعتقادی مسیحیت است. بنابراین سرود‌خونی، دورهمی‌های کلیسای خانگی، مراسم رقص و… مرسوم در جریان تبشیری فارسی‌زبان با مطالب مندرج در کتاب مقدس و آموزه‌های مبنایی آن در تضاد قرار دارد. پایان‌بخش این مجموعه بررسی این مسئله کلیدی در ترفندهای تبشیری و بیان وجود تناقض آن است.
***
مجموعه ترسا را می‌توان اثری نو و متفاوت در زمینه کتب نقد و آسیب‌شناسی جریان مسیحیت تبشیری بر پایه پاسخ به شبهات و شفاف‌سازی وجود پنهان و ناگفته آموزه‌های مسیحی دانست که بسته فکری مناسبی برای علاقه‌مندان و اقشار در معرض تبلیغات جریان تبشیر فراهم آورده است. مصور بودن کتاب، استناد به منابع مسیحی و حتی نوع قالب و مجلد، ترسا را به‌نوعی از سایر کتب منتشرشده متمایز ساخته و در شرایط امروزی که فضای مجازی افراد را احاطه کرده، می‌توانند بار دیگر کتاب را به دستان مخاطبان بازگرداند. به‌ویژه آنکه مطالعه هر مجلد به‌دلیل حجم اندک و مصور بودن فرصت زیادی نمی‌طلبد. این دست آثار در عین حال، می‌تواند پاسخی باشد، به تمرکز جریان تبشیر بر رساله مکتوب و مجموعه کتاب‌های مصور تبلیغی که همواره برای جذب افراد تولید، منتشر و توزیع می‌کند. علاقه‌مندان می‌توانند برای تهیه این اثر با انتشارات شراره صبح، تماس حاصل فرمایند.
[1]. جمعی از نویسندگان، ترسا، ج۱، معیار شناخت، قم: شراره صبح، چاپ اول، ۱۴۰۰، ص۴.
[2].همان، جلد۷، عهد جدید، ص۲۸.
[3].همان، جلد۸، پیامبران، ص۶.
[4]. همان، جلد۹، حواریون، پولس و پطرس، صص۵و۶.
[5]. همان، جلد۱۰، آنچه کتاب مقدس حکم می‌کند، ص۵.
[6]. همان، جلد۱۱، پارادوکس، صص۷ و ۹.
[7].همان، جلد۱۲، تورات، انجیل، علم، صص۴ و ۵.
[8]. همان، جلد۱۵، بشارت، ص۱۰-۱۱.
[9]. همان، ص۲۹.
[10]. همان، جلد ۱۶، ص۵۴.
[11]. همان جلد ۱۷، صص ۲۷-۲۸.
[12]. همان، ص ۳۴.
[13]. همان، جلد ۱۸، ص ۴۸.