در عرفانهای نوظهور بیش از آنکه سخن از سعادت و راههای کشف آن باشد، از روشهای رسیدن به آرامش درونی صحبت میشود. در این میان موج عظیمی از تبلیغات درباره «مدیتیشن متعالی» بهصورت اختصاری (TM) و آثار آن بر سلامت و آرامش شروع شده است.
مدیتیشن بهعنوان یکی از زیرشاخههای مذاهب شرقی از قبیل بودیسم و هندوییسم به شمار میرود و بنیان گذار آن «ماهاراشی ماهش» است.
البته تکنیکهای مدیتیشن در این مکتب و آیین منحصر نیست و در بسیاری از عرفانهای نوظهور با مدلها و فرمولهای مختلفی مطرح میشود. عمل مدیتیشن در هندوئیسم، بودیسم، مسیحیت و عرفانوارههایی همچون یوگا، کاستاندا، ویندایر، اشو و… ترویج میشود.
در سال ۱۳۶۴ اولین گردهمایی آموزش همگانی مدیتیشن، بدون شرایط سنی و جنسی با تشکیل گروههای متفاوت و در مراکز مختلف ایران برگزار شد و تاکنون با نامهای مختلف مانند سمینار دل آرام، سمینار مدیتیشن، یوگا، ذن و…. در کشور ترویج شده است.
عموم مردم مدیتیشن را تنها بهعنوان ورزش یا نوع خاصی از حرکات آرامشبخش میشناسند، غافل از اینکه هدف از تکنیکهای مدیتیشن صرف رسیدن به آرامش نیست و متصل به مکتبی است که عقاید و باورهای خرافی و شرکآلود دارد؛ چنان که بنیانگذار این مکتب، در کتاب مدیتیشن به این مطلب اذعان دارد و میگوید:
«هدف آن نیست که با مدیتیشن فرد به رضایت و آرامش بیشتری برسد، بلکه همگام با آن جهانبینی وسیعتر، خلاقیت بیشتر، روحیه صلحطلبی والاتر و کارایی خلاقتر هم مورد نظر است.»
در این نوشتار سعی شده است با تعریف مدیتیشن و جایگاه آن در عرفانهای نوظهور به نقد و بررسی این عرفانواره پرداخته شود.
تعریف مدیتیشن
مدیتیشن واژهای یونانی با تعاریف مختلفی است:
- نوعی آگاهی و هوشیاری
- روش روحی زندگی
- راهی به سوی روشنایی
- نظم و ترتیب روحانی
- نوعی سفر درونی
- یک جست وجو و سلوک شخصی و فردی
- طریق که به آگاهی بیشتر میانجامد
- نوعی فعالیت مغزی که به آگاهی و هوشیاری مربوط میشود
- راهی برای ایجاد تغییر و دگرگونی و سیری تدریجی که به تحول درونی میانجامد
- فنون و روشهای تسلط بر ذهن با هدف تربیت و کنترل ذهن به کمک تکنیکهای درونگرایانه برای رسیدن به شادی آگاهی و آرامشی عمیق و طولانی
- حالتی که شخص در آن توجه خود را بر بعضی اشیا یا موضوعات فکری و آگاهی متمرکز میکند و در این نوع تمرکز توجه درونی فرد منعطف به یک نقطه مرجع و منفرد است.
مدیتیشن با نامهای «درونپویی» و «مراقبه» نیز شناخته میشود.
انواع مدیتیشن
چهار نوع مدیتیشن وجود دارد:
مدیتیشن تی ام (TM)
مدیتیشن ذن (Zen)
مدیتیشن بودیست (Budhist)
مدیتیشن تائویست (Taoist)
تمام این روشها در جهت تمرکز روی فکر و آرامش ذهن شلوغ اتفاق نظر دارند. بیشترین گستردگی و رواج متعلق به مدیتیشن TM است. سه تکنیک این نوع مدیتیشن در بسیاری از کشورها عبارت است از: مدیتیشن متعالی یا مانترایی، مدیتیشن تنفسی و مدیتیشن تمرکزی.
در تکنیک مدیتیشن متعالی که بیشترین رواج را در بین مدیتیشن TM دارد، فرد واژه یا صوت ساده را که مانترا نامیده میشود، در طول زمان درونپویی یا مدیتیشن با خود تکرار میکند تا افکار خود را متمرکز کند و به آرامش برسد.
در این روش، کلمهای به صورت ذکر بارها خوانده میشود؛ مثل مانترای شرقی «اوم» یا جمله مسیحی «خدایا، کمکم کن» یا عبارت صوفیانه «یاهو»، اما بهتر است، بیمعنا باشد تا مشغولیت ذهنی در حین تکرار ایجاد نکند.
جایگاه مدیتیشن در عرفانهای نوظهور
تکنیک مراقبه متعالی یا مدیتیشن از سنت هزاران ساله هندی اقتباس شده است که فرهنگ «ودایی» نام دارد.
«ماها راشی» همواره بر این نکته تأکید داشته که تکنیک مراقبه متعالی را ابلاغ نکرده بلکه به آن تجدید حیات بخشیده است.
او از سال ۱۹۵۸م کار ارائه تکنیک مراقبه متعالی را در غرب آغاز کرد و به برمه، سنگاپور، هنگکنگ، هاوایی، آمریکا و اروپا سفر نمود و در سال ۱۹۶۱م به تأسیس مراکز تربیت استاد پرداخت. در سال ۱۹۷۳م بیش از شش هزار استاد زیر نظر رهبر عالی «دانشگاه بینالمللی ماهاراشی» فارغ التحصیل شدند. در سال ۱۹۸۱م تعداد آنها در کل جهان به پانزده هزار نفر رسید که این عده در ۱۵۰۰ مرکز در سراسر جهان به آموزش تکنیک TM میپردازند.
پس از ماهش، سرکردگان و مبلغان عرفانهای نوظهور نیز مراقبه را برای تمرین، تمرکز و آرامش عمیق، برطرف کردن فشار روحی و تمرکز انرژی مورد توجه قرار دادند.
ویندایر از مبلغان عرفانهای نوظهور میگوید: تمرین مدیتیشن یا مراقبه ما را به سفر شگفتانگیز شکاف بین افکارمان میبرد. در آنجا فایدههای بسیاری از قبیل زندگی سالمتر و سرشار از آرامش بدون اضطراب نگرانی و بدون خستگی وجود دارد.»
او مدیتیشن را همان عبادتی معرفی میکند که به معرفت درونی منتهی میشود و میگوید: «اگر میخواهید به تمرین مدیتیشن بپردازید، به تمام معنا آن را انجام دهید و سعادت و خوشی را در خلوت این عمل ببینید و اگر میخواهید نام دعا بر آن بگذارید و آن را بهعنوان گفت و گو با خداوند تلقی کنید، چنین نامی را بگذارید و با تمام وجود دعا کنید.»
یوگاناندا، دیگر مدعی معنویتگرایی درباره مدیتیشن و مراقبه میگوید: «هرچه شیرینی بیشتری در آب بریزید، آب شیرینتر میشود. این امر در مراقبه نیز صادق است؛ به این بیان که هر چه زمان طولانیتری در مراقبه بنشینید، رشد معنوی شما بیشتر خواهد بود.»
مدیتیشن فردی، نقش بسیار مهمی در تعالیم کابالیستی دارد. ابراهیم ابوالعفیا کابالیست مشهور اعتقاد زیادی به استفاده از مدیتیشن روی حروف عبری به همراه حرکات یوگامانند داشت.
در آموزههای یوگا، مدیتیشن یا مراقبه یکی از هشت اصل و قاعده سلوک شمرده میشود و آن در حقیقت حالت محو و بیحسی و مقدمه وصول به مرتبه نهایی است.
هنگامی که اشو از مراقبه سخن میگوید، واژه مراقبه را در زبان انگلیسی (Meditation)، با دارو (Medicine) از یک ریشه میداند و میگوید دارو جسم را التیام میبخشد و مراقبه وجود را شفا میدهد؛ این دارویی معنوی است.
ارتباط با ما: ferghepajoohi@gmail.com