میثم حسنی| آگاهی از آینده و تغییر سرنوشت همواره بهعنوان یکی از رؤیاهای دیرینه نوع بشر مطرح بوده و در راه تحقق آن تلاشهایی صورت داده است؛ امری که گاه به خارج شدن از مسیر درست و در افتادن به ورطه گمراهی انجامیده و هزینهای گزاف برای این کنجکاوی بشری دربرداشته است.
خرافهگرایی و توسل به امور باطل بهعنوان یکی از مهمترین نتایج این تمایل هر روز در پوششی تازه رخ مینمایاند؛ رمل و اسطرلاب گذشته با اندک تغییراتی دانش آسترونومی و آسترولوژی نام میگیرد تا این بار فالگیران و رمالان با پوشش «علم» و توسل به ابزارهای فنی و رسانهای روز، بساط گستری کنند.
به هر روی، در هزاره سوم میلادی در جهان شبکهای شده و دیجیتالی امروز، هنوز هم ردپای خرافهگرایی را میتوان حتی در منطقترین معادلات زندگی بشر مانند بازارهای اقتصادی مشاهده کرد که نشان از گستردگی و عمق این موضوع دارد. بهروز شدن روشهای خرافهگرایی و مطرح شدن در قالب «علم» نیز به این مسئله دامن زده است.
در این میان سوءاستفاده سوداگران و برخی جریانهای باطل از این علمنماها آثار و تبعاتی را در ابعاد اجتماعی و فردی موجب شده که گاه جبرانناپذیر بوده و در مواردی پیامدهایی ثانویه بهویژه بر نظام ارزشی و اعتقادی جامعه در پی خواهد داشت.
با عنایت به این مهم، موضوع نوشتار حاضر بررسی یکی از انواع خرافهگراییها تحت عنوان «آسترولوژی» میباشد که چندی است، به واسطه ابزارهای مختلف در میان برخی اقشار جامعه متداول شده و زمینههای منفعتطلبی عدهای را فراهم نموده است.
آسترولوژی چیست؟
«آسترولوژی»[1]، روشی تجربی با قدمتی هزار ساله برای شناسایی آثار سیارات و ستارگان بر حسب فاصله و موقعیت آنها از کره زمین بر روی موجودات زنده بهویژه انسان تعریف شده است. «آسترولوژرها»[2] مدعیاند، بر اساس زمان و موقعیت تولد هر فرد قادر به شرح وقایع گذشته و پیشبینی آینده هستند.
به عبارت دیگر، نحوه چینش اجرام آسمانی در لحظه تولد هر شخص مختص اوست و این چینش که از آن با عنوان «چارت تولد افراد» تعبیر میشود، سیر وقایع در زندگی انسان را مشخص میسازد.
آسترولوژی برای اقناع مخاطبان در خصوص دلایل و چرایی اتفاقات خوش یا ناگوار پیش رو دارای دو پاسخ مبنایی است که بر همین اساس به دو دسته غربی – ایرانی و هندی (جیوتیش) تقسیمبندی میشود این دو دسته که در مبنای تفسیر درست مقابل یکدیگر قرار دارند، عبارتند از:
۱. آسترولوژی غربی و ایرانی: مبنای اساسی این شاخه از آسترولوژی پذیرش جبر محض در این دنیا و تعیین آینده زندگی انسان بهصورت مطلق است. این آینده قابل تغییر نبوده و انسان باید خود را آماده اتفاقات پیش رو کند.
۲. آسترولوژی هندی (جیوتیش): «آسترولوژی هندی در طی قرون و اعصار رنگ و بوی مذهبی و خیالی گرفته و اکنون بسیاری آسترولوژی هندی را منسوب به هندوها، مرتاضان و یوگیها میدانند.»[3] به طوری که در حال حاضر جیوتیش به عنوان شاخهای از علوم ودایی شناخته میشود.
یکی از اعتقادات بنیادین علوم ودایی «تناسخ» است. در نظر هندوها سرنوشت هر فرد برآمده از داراییها و دیون معنوی او در زندگی قبلی میباشد که به آن «کارما» میگویند. بر اساس مبانی جیوتیش، چارت تولد هر انسان نشان دهنده کارماهای زندگی هر فرد است. بر همین اساس مخاطب حتمیت اتفاقات گذشته، حال و آینده خود را میپذیرد.
آسترولوژر یا جیوتیشی به مثابه پیامبر علوم ودایی با آگاهی از کارماهای زندگی فرد، برای رهایی وی از چرخههای زندگی متوالی و مخاطرات پیش رو به ارائه مشاوره میپردازد. این راهنماییها شامل نوع و میزان مراقبه «مانترا» (ذکر)، مکان و زمان مناسب مراقبه، نحوه آرایش و پوشش، غذا خوردن، درمان، چینش منزل، تنظیم روابط با متولدین هر ماه میگردد. به طور کلی عملکرد نهایی جیوتیشی تغییر سبک زندگی انسان است.
روش آسترولوژی
بیشتر مراجعان آسترولوژرها در پی کسب آگاهی از آینده خود هستند. آسترولوژر بر اساس نگرش خود، پیش از هر اقدامی تأکید میکند که آنها باید به حتمیت اتفاقات و دادن کارمای جسم (تناسخ) در این دنیا معتقد باشند.
آسترولوژر بر اساس زمان و مکان تولد چارت[4] نجومی فرد را بر اساس بروج دوازدهگانه بهصورت مصطلح (نرم افزاری یا دستی) مییابد. چارت به دست آمده مشتمل بر علائم منطقهالبروج کواکب و خانههاست. آسترولوژی بر اساس تفاسیر موجود وقایع گذشته و آینده زندگی فرد را ذکر میکند.
آسترولوژر غربی و اسلامی معتقد به حتمیت این اتفاقات است، اما جیوتیشی به ارائه راهکار برای اصلاح آینده و رهایی وی از این چرخه میپردازد.
فضای مجازی محملی برای تبلیغ آسترولوژی
مروری ساده و سطحی در فضای مجازی حکایت از فعالیت دهها سایت و وبلاگ در زمینه آسترولوژی دارد. صفحات مروج این روش در شبکههای اجتماعی مانند اینستاگرام، فیسبوک و دیگر پیام رسانهای داخلی و خارجی نیز فعالیت دارند و بهصورت مستقیم و غیر مستقیم به تبلیغ و اشاعه مبانی روش مزبور میپردازند.
اغلب سایتهای ارائهدهنده آسترولوژی، خدماتی مانند «طالعبینی»، «مشاوره» یا «آموزش» را در ازای دریافت وجوه نسبتاً کلان به مخاطبان عرضه میدارند که منبع درآمد آنها محسوب میشود.
معامله گری با آسترولوژی
یکی از وجوه قابلتأمل آسترولوژی، تمرکز آن بر «معاملهگری» و بازارهای اقتصادی است. در این وجه معاملهگران با اعتقاد به تأثیرپذیری بازارهای مالی از تحرکات فلکی، در خصوص سرمایه خود دست به تصمیمگیری میزنند.
«معاملهگری با آسترولوژی مبتنی بر این اصل است که بازارهای مالی تحت تأثیر عواملی از جمله حرکات سیارهای و چرخه قمری قرار دارند… معاملهگرانی هستند که با پیشبینی در این زمینه کار میکنند و بهوسیله این سیستم تعیین مینمایند که کدام سهم را در چه زمانی معامله کنند و چه زمانی از معامله خارج شوند.
همچنین برنامهها و نرمافزارهایی در همین زمینه وجود دارد که جهت معامله از آنها کمک میگیرند. تقویم آسترولوژی از آن جمله است. معاملهگران زیادی در زمینه معاملهگری با آسترولوژی فعالیت داشتهاند که یکی از معروفترین آنها ویلیام دیگن میباشد.»[5]
علاوه بر این، ردپای آسترولوژی را میتوان در حوزههای مشابهی چون «بیتکوین» نیز مشاهده کرد. در این راستا افراد از «ترکیب فیزیک کوانتوم و آسترولوژی به عنوان مبنایی برای پیشبینی وقایع از جمله بیتکوین بهره میجویند.»[6]
اساساً ماهیت و اهداف آسترولوژی به عنوان روشی برای پیشبینی باعث میشود، پتانسیل زیادی برای ورود به عرصههای سوداگری، مادی و معنوی داشته باشد. با این وجود هیچ توجیه منطقی و علمی در پس این روش و قطعیت آن ارائه نشده است.
مبانی اعتقادی آسترولوژی
اعتقاد به جبر و نفی اختیار: یکی از مبانی اعتقادی آسترولوژی جبر در زندگی و عدم توانایی انسان برای تغییر سرنوشت است.
«از نظر آسترولوژی شانس بیمعناست. ستارگان تمام زندگی ما را تا لحظه مرگ تعیین میکنند.»[7] این موضوع برخلاف آموزههای اسلام بوده و اختیار انسان برای تغییر زندگی و تلاش در مسیر کمال و حقیقت یک واقعیت است. در این خصوص امام صادق علیهالسلام) فرمودهاند: «لا جبر و لا تفویض و لکن امر بین الامرین. نه جبر است و نه تفویض بلکه چیزی میان این دو است.»[8]
تناسخباوری: تأکید آسترولوژی بر «کارما» و اثر گذاری آن بر فرجام و سرنوشت آدمی، نمودی است، از اعتقاد آن به تناسخ. بر اساس این باور، روح پس از مرگ برای پاسخگویی به کارمای اعمال خود در قالبی دیگر به این دنیا باز میگردد و این چرخه تا تکامل یافتن فرد ادامه پیدا میکند.
التقاط با علوم غریبه: آسترولوژرها با قرار دادن «رمل»، «تاروت»، «اوفاق» و در کل، علوم غریبه در کنار آسترولوژی آن را آمیخته با سحر و جادو معرفی میکنند. در یکی از جزوات آموزشی آسترولوژی آمده «آسترولوژی دارای نقاط تلاقی با دانش سنگشناسی ،کفبینی، رمل، جادو، اوفاق و غیره است.»
یکی از فعالان آسترولوژی نیز در پاسخ به پرسش در خصوص سرنوشت متفاوت دوقلوهای یکسان که از نظر شرایط زمانی، مکانی و والدین کاملاً مشابه میباشند، آن را به علوم غریبه حواله داده، ابراز میدارد «علت این موضوع را باید از دانشی دیگر به نام «جفر» بهدست آورد که یکی از علوم غریبه است. علمی که بر اساس محاسبه عددی نام فرد و اطرافیانش عمل میکند. هر کس در پی اطلاع از تفسیر طالع خود بهصورت کامل است، باید تأثیرات دیگر علوم غریبه بر خود را هم بسنجد.»
تکیه بر مبانی هندوئیسم: تجویز اوراد، مراقبه، مدیتیشن، ذکر، یوگا و… در آسترولوژی و درآمیختگی انکارناپذیر جیوتیش با علوم ودایی حکایت از اتکای این روش بر مبانی هندوئیسم دارد.
در یکی از سایتهای آسترولوژی درباره این روش آمده: «پایه و بنیانهای آسترولوژی به وسیله فیلسوفهای باستانی هند مورد مطالعه قرار میگرفته است. درستترین فرم این سیستم در حدود ۲۰۰۰ سال پیش توسط «ماهاراشی پاراشارا» نوشته شده است. کتاب «پاراشارا بریهات پاراشارا هورا شاسترا» امروز بهعنوان مبدأ این دانش است.»[9]
مطلق بودن آسمان: یکی از مبناییترین اصول آسترولوژی ادعای ثابت و لایتغیر بودن موقعیت نجومی زمان و مکان تولد هر فرد است. در ضمن آسترولوژرها برای توجیه اشتباهات احتمالی در فرایند پیشگوییها ایراد را متوجه تفسیرهای خود میکنند تا باور مطلق بودن آسمان مخدوش نشود.
فرار از انتقادات
آسترولوژی هیچگاه توضیح دقیق و متقنی درباره نحوه عملکرد خود بیان نکرده و به صرف ارائه فرضیاتی در این باب بسنده نموده است.
قدیمیترین فرضیه آنها کشیده شدن ستارهها به سوی کره زمین از طریق نوعی ربایش میباشد که بر اساس محوریت زمین در میان دیگر سیارات مطرح میگردد. به ادعای آسترولوژرها این ربایش موجب تأثیرات متعدد بر جسم موجودات از جمله انسان میشود اما اینکه چگونه میتواند آینده فردی را تعیین کند، در هیچ مجمع علمی اثبات نشده است.[10]
تاکنون ایرادهای علمی مختلفی به آسترولوژی وارد شده که هیچ پاسخی به آنها نداده است، مواردی همچون:
- تولد پیش از موعد انسانها مانند سزارین که موجب تغییر ساعت دقیق طبیعی تولد میشود.
- تفاوت سرنوشت دوقلوها و بیماریهای موروثی که انسان را تحت تأثیر قرار میدهد.
- تعیین زمان دقیق تولد به عنوان مبنای تأثیرات کیهانی در حالی که از زمان تشکیل نطفه تا تولد وقت کافی برای تأثیر کیهان وجود داشته است.
- تفاسیر متفاوت از چینش سیارات در سرزمینهای مختلف
- عدم همشکل بودن متولدین یک ماه
- کشف سیارههای جدید و عدم احتساب آنها در تفاسیر اولیه
آسترولوژی ایرانی
آسترولوژی مرسوم در ایران با توسل به شیوههایی خاص، کوشیده این روش را تا حد امکان بومیسازی کند؛ «آسترولوژی اسلامی» نتیجه همین تلاشهاست.
ارجاع و استناد به برخی آیات، روایات و داستانها درباره وضعیت ستارگان و کتابهایی همچون «روضه المنجمین»، «التفهیم ابوریحان بیرونی»، «مواقع نجوم ابنعربی»، «سی فصل خواجه نصیر» و… در همین راستا صورت پذیرفته است، در حالی که هیچ مستندی دال بر التقاط این منابع با علوم غریبه و نجوم وجود ندارد.
یکی دیگر از ویژگیهای آسترولوژی ایرانی، عدم شناخت مبنایی روش مزبور است. ایشان از بدیهیات این موضوع همچون مبتدیات علم نجوم، چگونگی تطبیق چینش سیارات با تفاسیر موجود، عدم ورود به گذشتهبینی به جای پیشبینی و…. اطلاع نداشته و نوعی نگاه فالبینی به آسترولوژی دارند. بر همین اساس یک نوع پراکندگی در روش و دیدگاه آسترولژرهای ایرانی مشاهده میشود.
«ا.خ»، یکی از فعالان روش مذکور در این رابطه اظهار میدارد: «…آسترولوژی در ایران منبع مشخصی نداشته و بسیاری از افراد اطلاعات را بهصورت تجربی به مردم ارائه میکنند.»
آسیبشناسی آسترولوژی
اشاعه روشهای مبتنی بر غیبگویی و خرافهگرایی در جامعه، آثار و پیامدهای مختلفی در پی خواهد داشت که برخی از مهمترین آنها عبارتند از:
ترویج خرافهگرایی و غیبگویی؛ محور آسترولوژی بر پیشبینی آینده و غیبگویی است که در کلام خداوند و امامان معصوم مورد تقبیح قرار گرفته: مثلاً در آیه ۵۹ سوره انعام آمده: «وَعِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَیْبِ لَا یَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ… کلیدهای غیب نزد خداست که جز او کسی آنها را نمیداند.»
همچنین حضرت علی بن ابیطالب (علیهالسلام) در رد پیشگویی بر اساس اوضاع ستارهها میفرمایند: «ای مردم! از آموختن نجوم بپرهیزید، مگر آن مقدار که با آن در دریا و خشکی راهتان را بیابید؛ زیرا فراگیری این علم به کهانت و پیشگویی میانجامد و منجم مانند کاهن است و کاهن مانند ساحر میباشد و ساحر همچون کافر است و جایگاه کافر آتش است. با نام خدا حرکت کنید.»[11]
علاوه بر این، تمرکز بر غیبگویی، ظرفیت افراد را از مسیر کار و تلاش منحرف ساخته، آنها را به سمت راحتطلبی سوق میدهد.
فرجامستیزی: آسترولوژی تعریف مشخصی برای شرایط پس از مرگ ارائه نمیدهد. «ا.خ» آسترولوژر فعال و شناخته شده در این زمینه میگوید: «آسترولوژی تنها بازه تولد تا مرگ را بررسی و برای دنیای پس از مرگ تفسیری ارائه نمیکند.»
این ابهام از مرگ در کنار تأکید بر کارما و توالی روح موجودات بهمعنای نوعی فرجامستیزی بوده و با اصول اعتقادی دین مبین اسلام مبتنی بر حسابرسی اخروی در معاد معارض است.
گسترش روحیه یأس و ناامیدی: با عنایت به اعتقاد آسترولوژی به عدم توانمندی فرد در تغییر شرایط موجود، موجی از ناامیدی در میان باورمندان این روش جاری میگردد. آنها از پذیرش مسئولیتهای خود در جامعه سر باز زده و تمامی رذایل اخلاقی و مشکلات خویش را بر گردن آسمان و ستارگان میاندازند.
نداشتن برنامه برای آینده و گذران زندگی بدون تلاش هدفمند، دیگر پیامد باور به آسترولوژی است. رواج چنین روحیهای در جامعه، راه را برای سلطه دیگران باز میکند؛ چراکه هیچ تلاشی برای مبارزه صورت نمیگیرد و بروز آن شرایط به عنوان تقدیر، تفسیر میگردد.
«ب.ن» یکی از آسترولوژرهای ایرانی در این خصوص عنوان میکند: «اگر آسترولوژی میتوانست آینده را پیشبینی و تغییر دهد، باید فعالان آن انسانهای موفقی در زندگی خود باشند، در حالی که من در حال حاضر در سن ۳۲ سالگی بیکار و ناامید از ادامه زندگی هستم.»
همچنین خانم «م» از مدرسان آسترولوژی از یک معلولیت جسمی رنج میبرد که با چند عمل جراحی قابل رفع میباشد اما با تسلیم شدن و باور اینکه سرنوشت من به همین صورت مقدر شده و نمیتوانم آن را تغییر دهم، به جای تلاش برای بهبود، خود را به تحمل همین شرایط و دشواریهای آن محکوم میداند.
دوگانگی اعتقادی و هویتی: آسترولوژی خصوصیات و سرنوشت انسانها را بر اساس ماههای فلکی تقسیمبندی میکند و مخاطبان بر اساس گفتههای آسترولوژر با فرافکنی در آسمان خود را موظف به روحیاتی میکنند که بهصورت معمول هیچ قرابتی با آن نداشته و هویت جدید خویشتن را بر این اساس تعیین مینمایند.[12]
آسترولوژر، فرد را قانع میسازد که روحیات منسوب به ماه تولدش در وی وجود دارد تا شخص در ادامه به پرورش آن بپردازد. تحمیل این هویت تازه ممکن است، فرد را با بحران هویت مواجه سازد.
به علاوه باور به جبر و تناسخ افراد را از دستیابی به حقیقت الهی ناامید میکند. این مسئله در کنار گسترش لاقیدی، بیاخلاقی و کمرنگ شدن ارزشهای دینی باعث بروز نوعی دوگانگی اعتقادی در جامعه میشود.
خانم «م» پیش گفته در این خصوص اذعان میدارد: «وضعیت زندگیام مشخص نیست. صبح یوگا کار میکنم، ظهر مدیتیشن دارم، بعدازظهر بیدینم و شبها مسلمان. دیگر از این وضعیت خسته شدهام.»
ایجاد حلقههای مرید و مرادی: استقبال زیاد از آسترولوژرها گاه موجب توهم شخصیت و تلقی کاریزما بودن در ایشان شده و زمینه را برای ایجاد حلقههای مرید و مرادی فراهم میسازد. بهخصوص که آسترولوژرها ادعای کرامات و خرق عادت را چاشنی کار خود میکنند.
آسترولوژرها پس از جلب اعتماد افراد و ادعای سحر و جادو مدعی کرامات و خارق عادت شده و برای تفسیر چارت نجومی افراد خود را مأذون از خداوند میدانند؛ «آنچه (تفسیر چارت) به اذن خداوند بر شما کشف میشود، امانت سنگینی است که باید در حفظ و حراست از آن سخت کوشا باشید و نباید بدون اذن و اجازه و دریافت نشانهای روشن و آشکار به بیان مبادی و مبانی این علم بپردازید.»[13]
کسب سود مادی و شیادی: دریافت مبالغ گزاف آسترولوژرها برای ارائه مشاوره، اعطای ذکر (اوراد خاص) و خدمات آموزشی بازار بساط سودجویان را گرم کرده است. بسیاری از منفعتطلبان بدون برخورداری از اطلاعات جامع در باب آسترولوژی و با هدف سوداگری به این ابزار متوسل میشوند.
در این خصوص میتوان به «م. ش»، مبدع انجمن آسترولوژی ایران اشاره نمود که با وجود عدم توانمندی در آسترولوژی اقدام به ایجاد سایتی در این زمینه و کسب درآمد از آن کرد.
***
عنوان پرطمطراق و تلاش برای دادن وجهه علمی به روش «آسترولوژی» در کنار تکیه آن بر علوم فلکی و غریبه دست کم برای اذهان کنجکاو جذاب است. تقلیل یافتن معنای آسترولوژی در ایران به فالگیری و عدم تعمق در مبانی فکری آن از دیگر دلایل گرایش افراد به این روش میباشد.
با عنایت به آسیبهای دراز مدت حاصل از اشاعه خرافات در حوزههای اعتقادی و اجتماعی همچنین رویکرد سوداگرانه و کلاهبرداری فعالان روش مزبور، شایسته است با آسیبشناسی این روش و روشنگری از ماهیت وجوه بطلان و مضرات احتمالی آن، در مسیر آگاهیبخشی و مصونسازی جامعه از آلودگی به چنین مسائلی گام برداشت.
پینوشت
[1]. آسترولوژی به عنوان بخشی از کل دانش نجوم اشاره میگردد. دانش نجوم به دو دسته تقسیم میشود:
الف- آسترونومی علمی است که در آن از ظواهر اجسام آسمانی، قوانین حرکات ظاهری و حقیقی اندازهها، فواصل و خواص طبیعی آن بحث میشود. این علم مشتمل بر پنج بخش نجوم کروی، نجوم نظری، مکانیک آسمانی، فیزیک آسمانی و نجوم عملی میباشد.
ب- آسترولوژی شناسایی تأثیرات سیارات و ستارگان بر حسب فاصله و موقعیت آنها از کره زمین بر روی موجودات زمینی بهویژه انسان و ایجاد اتفاقات آسمانی و زمینی است. آسترولوژی مفهومی انگلیسی که معادل آن «احکام نجوم» در زبان فارسی و «جیوتیش» در زبان هندی است.
[2]. در زبان انگلیسی شخصی را که متخصص علم احکام نجوم است، آسترولوژر (Astrologer) گویند. به متخصص علم احکام نجوم در فارسی «منجمباشی» و «فلکی» اطلاق میشود.
[3]. مشکوه ،فرزاد آسترولوژی یا نجوم احکامی حقیقت یا خرافات ناشر مؤلف بهار ۱۳۷۲ ، ص ۱۲۶
[4]. چارت نقشهای است که آسترولوژر بر اساس بروج دوازدهگانه ترسیم و احکام و تفسیرها را از آن استخراج میکند.
[5]. معامله گری با آسترولوژی persianchart، ۱۸ مرداد ۱۳۹۷
[6]. حسینی، رضا، پیشبینی بیتکوین در سالهای ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۰ از منظر آسترولوژی، وبلاگ مستر کوین، ۷ دی ۱۳۹۶
[7]. کاگلین، مایکل، ساعتهای کیهانی، ترجمه احسان خازنی، تهران: چاپ اول، پاییز ۱۳۸۹، ص ۸۷
[8]. اصول کافی، ج ۱، ص ۱۶۰
[9]. ماها جیوتیش نت
[10]. کاگلین، مایکل، همان، ص ۹۵
[11]. نهج البلاغه، خطبه ۷۹
[12]. کاگلین مایکل همان، ص ۸۸
[13]. برگرفته از جزوات آموزشی آسترولوژی، نوشته احسان خازنی
ارتباط با ما: ferghepajoohi@gmail.com