عرفان را در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان به دو دسته عرفان دینی و عرفان سکولار تقسیم کرد. عرفان دینی یعنی عرفان برآمده از ادیان الهی. عرفانی که نه تنها هدف نهایی خود را وصول به خدا یا قرب الهی می‌داند بلکه معتقد است، ابزار وصول به این هدف نیز باید برآمده از دین و یا مطابق با آموزه‌های دینی باشد یا دست کم مخالف آموزه‌های دینی نباشد.
در مقابل به هر نوع عرفانی که به آموزه‌های دینی بی‌اعتنا باشد و غایت و هدف سلوک را در جایی غیر از خدا جستجو نماید و انسان را فقط محدود به زندگی دنیایی کند، عرفان سکولار می‌گوییم. همه عرفان‌هایی که چیزی غیر از خدا را به‌عنوان هدف قرار می‌دهند، هر چند که در آن چیز، امری ماورایی باشد و با ابزاری غیر از دین و شریعت در صدد وصول به هدف نهایی خود باشند، در ذیل چنین عرفانی قرار می‌گیرند.
عرفان حقیقی و عرفان کاذب
همه عرفان‌های دینی را لزوماً نمی‌توان عرفان حقیقی دانست؛ زیرا ممکن است، یک دین دستخوش تحریف یا جعل شده باشد، تصویری غیر واقعی از منبع و منشأ هستی، خدای متعال، ارائه دهد. در چنین دینی هر چند هدف نهایی شخص عارف وصول به خداست اما خدایی که در آن بین مطرح است، خدایی غیر حقیقی است؛ بنابراین، عرفان برآمده از چنین دینی، عرفانی غیر حقیقی خواهد بود.
به‌عنوان مثال عرفان یهودی یا عرفان کابالا هر چند برآمده از آیین یهود است، اما به دلیل تحریفی بودن یهودیت، عرفان آن نیز نمی‌تواند عرفان حقیقی باشد بلکه عرفانی کاذب دانسته می‌شود.
همچنین عرفان مسیحی را نمی‌توان عرفانی حقیقی دانست؛ زیرا هر چند عرفان مسیحی برآمده از دیانت مسیحی است، اما دیانت مسیحی موجود، دیانتی تحریفی است.
بنابراین، عرفان حقیقی عرفانی است که از دینی حقیقی برآمده باشد.عرفان حقیقی نه‌تنها هدفی حقیقی و واقعی را دنبال می‌کند؛ بلکه در آموزه‌های سیر و سلوکی خود نیز تابع شریعت و دین حقیقی است. عرفان حقیقی عرفانی است که تنها راه وصول به معشوق و منبع حقیقی هستی، خدای متعال را جلب رضایت او و عمل به دستورات او می‌داند.
عارف حقیقی، برای طی طریق وصول به معشوق، گوش‌به‌زنگ سخنان خداوند متعال است تا به همان صورتی که او می‌خواهد رفتار کند و از راهی که او نمی‌پسندد پرهیز نماید؛ زیرا معنا ندارد برای رسیدن به معشوق به رفتارهای خلاف خواست و اراده او روی آوریم.
خدای متعال نیز پیام و خواسته‌های خود را به صورت شفاف و دست نخورده و معصومانه، توسط آخرین فرستاده خود در اختیار بشر قرار داده است و در این زمینه هیچ ابهام و نقطه کوری وجود ندارد.
بنابراین عرفان حقیقی عبارت است از عرفانی که هم غایت آن و هم روش وصول به آن غایت برآمده از دین حقیقی و واقعی و معصوم باشد. هر نوع عرفانی که غیر از این باشد، در زمره عرفان‌های کاذب و دروغین است.
با این تعریف و تفسیر باید گفت تمام فرقه های نوظهور به ظاهر دنبال عرفان و معرفت هستند ولی در قالب عرفان کاذب جای می گیرند چرا که مقصد و ابزار غیر الهی است. تمام عرفان های به ظاهر دینی مثل فرقه های درویشی و تصوف که هدف غیر الهی دارند در قالب عرفان کاذب جای می گیرند وقس علی هذه.
ارتباط با ما: ferghepajoohi@gmail.com