با توجه به اینکه در اعصار گوناگون بشر، افرادی مدعی پیامبری و دین جدید شده و عده ای را به دنبال خود کشیده و گمراه نموده اند، ضرورت دارد برای ارزیابی و مقابله با این گونه انحرافات و اعوجاجات، بشر مسلح به سلاحی شود که در همه اعصار و قرون کاربرد داشته و بتواند خود ار از خطر انحراف و تباهی برهاند. لذا در این مقاله برای مقابله با چنین انحرافات فکری و اعتقادی شاخصه هایی ارائه می گردد که می تواند افراد را به راه مستقیم، مطمئن و قطعی درست هدایت نماید و از خطر گمراهی نجات دهد.
بنابراین هرگاه با گروهی برخورد کردید، برای اینکه با اطمینان و با خیالی آسوده آن را بپذیرید یا از آن عبور کنید با طرح پنج سؤال می توانید ماهیت مذهبی گروه را شناسایی کنید و بعد در مورد گروه و جریان تصمیم بگیرید، شامل:
یک– این گروه که مذهب جدیدی را عرضه می کند، آیا تاریخی برای تصدیق ادعاهای او وجود دارد؟ به عنوان مثال اگر مذهب یک ویژگی تاریخی دارد، آیا یک مدرک تاریخی قوی در رابطه با افرادی که به این مذهب در قدیم اعتقاد داشتند، وجود دارد؟
دو. آیا سیستم اعتقادی آن استوار و نامتناقض است؟ به عنوان مثال، اگر آموزش های مذهب به شما می گوید که کلاه داشته باشید و همچنین، در جای دیگر این آموزش ها به شما بگوید که نباید کلاه داشته باشید؛ بنابراین، یک تناقض به وجود خواهد! اما اگر یک مذهب، صادق و واقعی باشد، باید از یکپارچگی درونی بهره مند باشد و با خودش تضاد نداشته باشد.
سه. آیا این سیستم اعتقادی منعکس کننده واقعیت می باشد؟ از باب نمونه اگر مذهب مورد سؤال آموزش بدهد که تمام مردم اساساً خوب هستند، آیا برای این موضوع مدرکی وجود دارد و یا اینکه خلاف این جمله درست است. اگر خلاف این جمله درست است، آنگاه ما باید از مذهب خود در رابطه با این موضوع سوال بپرسیم، بنابراین منطقی است که از یک سیستم اعتقادی انتظار داشته باشیم که جامعیت بیرونی خوبی نیز داشته باشد و به طور دقیقی منعکس کننده واقعیت هایی که ما در اطراف خود مشاهده می کنیم باشد.
چهار. آیا این مذهب درباره مفاهیم مهم در زندگی؛ از قبیل ماهیت وجود، اینکه از کجا آمده ایم به کجا خواهیم رفت، مسئله گناه و عشق، خوبی و بدی و غیره توضیح قابل قبولی دارد؟ ما می توانیم از یک سیستم اعتقادی صحیح انتظار داشته باشیم که پاسخی شفاف و مستدل به این پرسش ها بدهد. پاسخ به هر پرسشی در حوزه های مهم زندگی، مسیر زندگی پیروان آن مذهب را مشخص می نماید.
پنج. مذهب جدید در مقایسه با سیستم های اعتقادی دیگر، از چه ویژگیهایی برخوردار است؟ اگر مذهبی را در نظر بگیریم که:
- هیچ پیشینه تاریخی ندارد،
- جامعیت داخلی و خارجی هم ندارد
- و توان توضیح اندکی دارد
و این مذهب را با مذهبی که:
- تاریخچه آن شناخته شده است
- و هیچ مشکلی در رابطه با جامعیت درونی و بیرونی ندارد
- و توضیحات منطقی برای تمام مسائل زندگی دارد،
مقایسه کنیم، منطقی است که ما مذهب دوم را انتخاب خواهیم کرد. ما باید سیستم های اعتقادی را با یکدیگر مقایسه کرده و قوی ترین آنها را انتخاب نماییم.
در دین مقدس اسلام، برای ایمان آوردن به آن، اول باید با عقل، اصول اعتقادی آن را پذیرفت و بعد به دیگر ارکان آن معتقد و ملتزم شد. یعنی استنباط عقلی اولین اقدام هر انسانی برای دین دار شدن در اسلام است.