جریان شناسی نقش زنان در تصوف و اغتشاشات ایران

فرقه پژوهی

در بررسی و مطالعه ابعاد مختلف فرقه تصوف به موضوع زنان برخواهیم خورد که گاها مورد فراموشی و بی مهری واقع شده حل انکه با مطالعه زنان در فرقه تصوف به نگاه ها و تمرکز این فرقه بر روزی زنان و سرمایه گذاری بر انها مخصوصا در ایجاد حاشیه سازی و حوادث و نش افرینی انان به صورت، حکایت از اهمیت مسئله اخیر و حتی، نقش آفرینی -مستقیم و غیرمستقیم- زنان در جریان تصوف دارد..

 زنان از  همان ابتدای شکل گیری تصوف در اشکال مختلف با فرازو نشیب های فراوان به ابفای نقش و در تحولات و حوادث فرقه ای در جریانات سیاسی و غیر سیاسی اقداماتی را انجام دادند مروری بر عملکرد زنان در جریان های فرقه ای شیعی -بومی و خارج از کشور- نمایانگر ایفای نقش این قشر در کنار سردمداران و گاه، اقطاب برخی فرقه های صوفی، البته در لفافه و به اصطلاح، پشت پرده است در کل نقشرافرینی وتاثیر زنان در فرقه از ابتدا وجود داشته وتا بحال هم ادامه پیدا کرده اما با توجه  به شرایط و نیازه های فرقه کیفیت و شدت و ضعف ان در حال حاضر فرق کرده

در قرنهای اولیه تصوف، زنان  در نقش مریدان غیررسمی در خانقاه ها در میان عارفان صوفی ، حضور و از طریق خدمت رسانی و تامین هزینه های خانقاه و فعالیت هایی  همچون «خیرات و مبرات»  صوفیان را مورد حمایت قرار می دادند.و گاهی هم این فعالیت زنان در سایر فرقه ها تنها به شرکت در مجالس وعظ و گاهی روایت حدیث، ختم می شده اما کم کم و به مرور زمان در ادوار مختلف  قدم در مراحل بعدی گذاشته، به تربیت مریدان، برگزاری مجالس وعظ، رهبری خانقاه ها، اجرای مراسم سماع، همکاری و همیاری از طریق تشکیلات فتیان و… پرداختند.

البته تفاوت در مبانی و اصول فکری فرقه های صوفیه، نقش مهمی در نوع جایگاه زنان ایفا کرده است. به طوری که تفکر سنتی این فرقه  مبتنی بر «ذلیل انگاری زنان» در گذشته،اما با نفوذ زنان بعد از قرن های اولیه  در تصوف مباحث مختلفی مانند نحوه بیعت گرفتن، حضور در مجالس ذکر و سماع و… نیز مطرح شد و از ان حالت خوار شمردن زنان بیرون آمد . بیعت گرفتن زنان با شیوخ، همراه با آدابی متفاوت از مردان صورت می گرفت. با مشاهده فراز و نشیب  های جریان شناسی مقبولیت زنان در صوفیه و با توجه به تحولات اجتماعی رفته رفته  زنان جایگاه و نقش آفرینی مؤثرتر و آشکارتری در گروه های صوفی یافتند. تشکیلاتی و سازمانی شدن تصوف نیز موجب اثر گذاری بر تاثیر عملکرد و جایگاه زنان در فرقه شد و هر فرقه و جریان، دیدگاهی خاص نسبت به زنان صوفی اتخاذ کردند.

می توان گفت، زنان در برهه ای که برای انان اهمیت قائل شدند، همگام با تحولات اجتماعی و تغییرات مرتبط با جایگاه بانوان در جامعه، از پشت پرده و پستوها و زوایا، خانقاه ها و رباط ها بیرون آمده و در کنارمردان صوفی و گاه مقاماتی بالاتر از انان  عمل کردند.

به تعبیری، مجانین و بکائین دیروز، مشایخه و حتی اقطاب –پشت پرده- امروز شدند تا این تحول رقم خورد. نقطه اوج این امر را میتوان در صدور فرمان قتل درو ن تشکیلاتی از سوی همسر قطب فرقه مکتب نورعلی الهی و نبرد خیابانی زنان درویش نعمت اللهی سلطانعلی شاهی در فاجعه گلستان هفتم اسفند 96  بر علیه نظام جمهوری اسلامی مشاهده کرد.

از دیگر جریانات تاثیرگذاری زنان در تصوف می توان ناهید عنقا نام برد وی فرزند ارشد چهل و یکمین قطب فرقه و بنیان گذار شاخه شاه مقصودی اویسیه یعنی «صادق عنقا» می باشد.

ایشان فرقه خود را در کنار جریان های پیشرو در تحول ماهوی-ساختاری و همرنگی با المان های مدرنیته همگام کرد. و این امر، زمینه را برای تغییر در جایگاه و نقش آفرینی زنان در این فرقه، مهیا ساخته. به طوری که امروز ، یکی از عناصر تأثیرگذار و مهره های کلیدی فرقه مزبور، یک زن است.

این خانم تاثیرگذار از فرقه خود یک سلسله اقدامات را در دستور کار خود قرار داد که شاید مهم ترین آن، تأسیس انجمن بین المللی تصوف یا IAS در سال (1362 ه.ش) با همراهی «علی کیانفر» (ملقب به شاه نظر از دیگر عناصر فعال فرقه) در کالیفرنیای امریکاست.

نمونه دیگر تحولات قابل توجه در حوزه زنان فرقه تصوف می توان در نقش آفرینی و تغییر ماهیت زنان درویش گنابادی در واقعه «گلستان هفتم» یافت؛ آنجا که زنان –به اصطلاح- نوگرای فرقه در کنار افراطیون، چادرها بر زمین افکنده و به نبرد خیابانی پرداختند،

فعالیت های این زنان به اصطلاح روشنفکر در وهله اول ، به واسطه همکاری آنان با مهره های اصلی طیف افراطی فرقه موسوم به «مجذوبان نور»، در فضای مجازی آغاز شده بود و در ادامه به عملیات میدانی ختم شد.

یکی دیگر از مصادیق قابل اشاره در این فرقه ها به واسطه جایگاه و تحرکات بسیار رسانه ای اش در شبکه های اجتماعی ، و جزو عوامل تاثیر گذار اغتشاشات سال 1401 ایران  «شرمان بهشتی»، همسر  مأذون خارج نشین فرقه، «مصطفی آزمایش» است که وی جزو عاملان پیشرو در کشف حجاب در فرقه مزبور است. جالب آنکه این بی حجابی با انتقاد نورعلی تابنده( قطب سابق فرقه) نیز مواجه شد!کاری که ایشان انجام دادند با تفسیر به رای مصطفی ازمایش از ایات و روایات همسر او در صدد توجیه کردن کار او برامد.

بهشتی با همراهی همسرش مصطفی آزمایش، پس از جریان گلستان هفتم، تلاش گسترده ای را برای بنیان نهادن مبانی فکری تازه -مبتنی بر نوگرایی و عقاید التقاطی با مسلک های شرقی- آغاز نموده است.

این خانم جزو ارکان اصلی  فرقه تصوف خارج نشین همکاری و هم سویی با جریان اپوزیسیون و هجمه به نظام را در قالب تجریکات رسانه ای و ایجاد اغتشاشات از طریق عوامل داخلی سرلوحه کار خود قرار دادند .او همچنین درکنار آزمایش سازمانی موسوم به «انجمن پاسداشت حقوق بشر» -با حمایت غرب- را پایه گذاری کرد.

اهم فعالیت شرمان، فعالیت گسترده از طریق قلم فرسایی در فضای مجازی با درون مایه هجمه و نامه نگاری به چهره های مختلف داخل و بیرون فرقه است و ، ترفندی برای جلب توجه افکارعمومی. به هر روی، صرف نظر از کارآمد یا ناکارآمد بودن این تلاش ها، باید اذعان داشت، بهشتی، نمودی است عیان از تغییر ماهیت زنان درویش

به هر حال، مسیر تحولات اجتماعی و تغییر نگرش به زنان در افکار عمومی، به گونه ای است که مطالعه نقش و جایگاه زنان صوفی را جدی تر می سازد.همانگونه که اغتشاشات موجود در ایران را هم  دشمنان در قالب جریانات زن زندگی ازادی اداره نمودند.

با تشکر از گرد آورنده مطلب سرکار خانم “م . ا “