فرقه پژوهی
ابراهیم صفایی در کتاب رهبران مشروطه، دوره اول،ص1414 درباره اعضای این انجمن آورده” از دیگر اعضای اصلی انجمن اخوت و لژهای فراماسونری مرتبط با آن، انتظام السلطنه و دو فرزندش به نام‌های عبدالله انتظام و نصرالله انتظام، که از چهره‌های قدرتمند دوران پهلوی به شمار می‌رفتند. انتظام السلطنه نیز که با لقب طریقتی بینش علی بود، شخصیتی درویش و با تقوی بوده و عضو هیئت مشاوره و همچنین مرشد و رهبر انجمن اخوت پس از مرگ ظهیر الدوله گردید، از روسای لژهای فراماسونری و دارای سمت‌هایی همچون ریاست شهربانی و مدیریت کل وزارت داخله بود و خیابانی نیز در تهران به نام او نهاده شد
مظفر شاهدی نیز در کتاب حزب رستاخیزص231و 230و 72،اورده که اشتباه بزرگ، مطالعات و پژو هشهای سیاسی، عبدالله انتظام نیز عضو هیئت مشاوره انجمن اخوت و لژهای مهر، وفا، و صفا بود که پس از فتح الله صفایی (صفاء الملک) به ریاست و مقام ارشاد انجمن اخوت نایل گردید و علاوه بر نفوذ فراوان نزد پهلوی دوم، در کارنامه خود سمت‌های مهمی در دولت امینی، هویدا و منصور داشت. وی از دوستان و مشاوران صمیمی و نزدیک امیر اسدالله علم و حتی محمد رضا پهلوی بود
اسماعیل رائین نیز در کتاب فراموشخانه و فراماسونری در ایران، (جلد سوم)،ص494 می نویسد” ظهیر الدوله علامت خاصی برای انجمن اخوت به شکل مثلث از تبرزین و کشکول و تسبیح ابداع کرد و چون مثلث نزد عیسویان و فراماسونها شکل مقدسی است، علامت انجمن اخوت هم بشکل مثلث درآمد
در اسناد مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک (اردشیر زاهدی)، وزارت اطلاعات، (سند شماره 1) (مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره سند: 0408035) تهران امده
“تاسیس فراماسونری در شهرهای ایران در دستور کار بود. در یکی از اسناد سری ساواک خراسان در باره تاسیس جمعیت فراماسونری در خراسان و احتمال وابستگی دراویش گنابادی به جمعیت مزبور آمده:
” تاریخ 28/2/44
شماره 3/45/9 ه
موضوع: جمعیت فراماسونری در خراسان
همانطوریکه آن اداره کل مستحضر است در سال / 39 آقای نوهیر اندول نماینده باشگاه بین المللی لاینز بمشهد مسافرت و شعبه این باشگاه را تاسیس و هیئت مدیره آن انتخاب که طی شماره 3154/م الف11 – 7/7/39 مراتب باستحضار رسیده است از آن تاریخ ببعد بعضا جلسات هیئت مدیره این باشگاه در محل آن تشکیل و مذاکراتی صورت میگرفته لکن فعالیت محسوسی نداشته و چون چند نفر از اعضاء فعال آن از قبیل آقایان دکتر حسین سامیراد نماینده فعلی مجلس شورایملی و علی قریشی نماینده سابق مجلس بتهران عزیمت نموده اند در حال حاضر فعالیت این باشگاه محسوس نمی‌باشد.
بجز باشگاه لاینز تصور میرود دراویش پیرو صالح علیشاه گنابادی نیز به جمعیت مزبور وابستگی‌هایی داشته باشند و همچنین آقای عماد تربتی سناتور نیز ممکن است جزو فراماسونرها باشند.
موقعی که اینجانب رئیس ساواک کرمانشاه بودم در محل شایع بود که سازمان (کوک) که وسیله تیمسار سپهبد کیا تشکیل گردید جزو فراماسیونها است و منطق آنهم این بود که سر شناسان و طبقه مرفه منطقه در آن سازمان نام نویسی کرده بودند که بموقع گزارش سازمان کوک را بمرکز تقدیم داشتم در خراسان هم وابسته بسازمان کوک وجود دارد که قبلاً گزارش شده است”
همچنین نورالله عقیلی درکتاب انجمن اخوت، فراماسونری و کارگزاران دوران پهلوی، فصلنامه مطالعات تاریخی، ص184 در باره ارتباط و آشنایی فراماسونری ایران با صوفیان اورده “عده زیادی از فراماسونهای قدیمی جزو دستجات صوفیه بودند و حتی نخستین آشناییهای ایرانیان با فراماسونری در ارتباط با دراویش هند و پس از آن توسط سفرا و دانشجویان اعزامی به مصر، روسیه، اروپا و عثمانی صورت گرفت، که احتمالا ارتباط گسترده درویشان ایرانی و بویژه نعمت اللهیان با هند، منشا این آشناییها بوده است”
و نیز نورالدین مدرسی چهار دهی در کتاب سیری در تصوف، اشراقی،ص52و5 در خصوص ارتباط بین ظهیرالدوله با فراماسونهای فرانسه به نقل از کتاب تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم می‌نویسد: “دستگاه ظهیرالدوله با فراماسون فرانسه مربوط بود قبل از غارت انجمن که به دستور محمدعلیشاه انجام گرفت درویشان اثاثیه لژ فراماسونری را به سفارت فرانسه برده بودند” این مهم نشان می‌دهد که حتی سفارت فرانسه در ایران هم از رهبری سلسله و فراماسونهای آن حمایت می‌کرده‌اند.
همچنین عقیلی در کتاب انجمن اخوت، فراماسونری و کارگزاران دوران پهلوی، فصلنامه مطالعات تاریخی،ص183می نویسد” انجمن اخوت و فراماسونری می‌کوشیدند تا مقاصد خویش را در بسیاری از موارد مستقیم انجام ندهد. از این رو آنان در پوشش تصوف برای پیشبرد اهداف خود فعالیت می‌نمودند. به همین منظور: “نه تنها بسیاری از اعضای انجمن اخوت از نخستین و حتی بنیادگذاران فراماسونری در ایران بودند بلکه از اهداف تشکیلی آن نیز گسترش فراماسونری برای رسیدن به مقاصد سیاسی و فرهنگی با پوشش تصوف در قالب اخوت و فتوت بود که جاذبه تاریخی و اجتماعی خاصی برای ایرانیان داشت و بیشتر توصیه‌ها و آموزه‌های آن نیز در همین زمینه بود”
روح الله نهایی در روزنامه کیهان، با موضوع ؛ سرکرده کلیمیان صهیونیست، شماره 16021: چهارشنبه 12 شهریور 1376 نوشته که یکی دیگر از دلایل نزدیکی صوفیان با فراماسونها را می‌توان با دیدار سلطان حسین تابنده رئیس فرقه گنابادیه با استاد لژ فراماسونری اسکاتلند در سفری که وی در سال 1346 به ایران کرده فهمید، که در این باره در روزنامه کیهان آمده: “دکتر الکساندر ولی باخن دبیر اعظم گراند لژ اسکاتلند که به همراه لرد بروس استاد اعظم لژ اعظم اسکاتلندی برای شرکت در انجام تشریفات و مراسم انتصاب کریستوفر اسحاق فری به سمت استاد اعظم ناحیه ایران… (به ایران سفر کرده) برادران ایرانی پذیرایی شایانی از ما کردند و روسای شرکت ملی نفت ایران یک فروند هواپیمای اختصاصی برای مسافرت به شهرهای شیراز و اصفهان در اختیار ما گذاشتند. از افرادی که بیش از حد به ما محبت کردند باید از ژرژآوانسوف، یاد کنم که در منزل خود از من پذیرایی کرد و نیز از برادر امیر سلیمانی که پس از صرف ناهار مرا به محفل درویشانی (سلطان حسین تابنده) که پیرو پدر و جدشان بوده و هستند برد”
با تشکر از گرد آورنده مطلب سرکار خانم ” م . ا “