فرقه پژوهی
منابع آیینی اهل حق که «کلام» و «دفتر» نامیده می شوند که دربردارنده مجموعه باورهای یارسان است که به تبع مبانی عرفانی و صوفیانه و باورهای باطنیه به صورت «سر مگو» بیان شده که فهم آنها برای هر کسی امکان پذیر نیست.
منابع آیینی اهل حق «کلام» و «دفتر» نامیده می شوند؛ شخصیت های اولیه و روحانی این آیین، کلام ها را به صورت منظوم و غالباً به گویش های مختلف زبان کردی سروده اند.
مهم ترین منابع آیینی فرقه اهل حق، «سرانجام» یا «دیوان گوره» (دیوان بزرگ) نام دارد؛ دفتر کلام های سید اکابر خاموش (متولد قرن ۹ق)، دورۀ باباحیدر (متولد قرن۱۰ق.)، دورۀ سید فرضی (متوفی قرن ۱۲ق)، شیخ امیر (متوفی ۱۱۲۵ق)، شاه حیاس (متولد ۱۱۲۵ق)، خان الماس (متوفی قرن ۱۲ق) چهل تن دورۀ سید براکه (۱۲۱۰-۱۲۹۰ق) و مانند آن نیز از دیگر آثار کلامی اهل حق به شمار می روند .
یکی از ویژگی های منحصر به فرد این کلام ها و دفاتر این است که مجموعه باورهای یارسان و معتقدات باطنی و تفاسیر رمزی و سمبولیک متون کلامی آیین یارسان را به تبع مبانی عرفانی و صوفیانه و باورهای باطنیه و نیز گاهی مبتنـی بـر مبـانـی احادیث و روایات شیعی، «سر مگو» یا « سر کس نزان» یعنی اسراری که نباید آن را فاش کرد (1) و اسراری که کسی از آن آگاهی ندارد و «سرّ سربسته» توصیف کرده اند:
«اُستادِ شرطم علمی پـیـم دایــن سرى وَن مگـــو نـــامش نهاین»(2)
«استاد شرط ازلیم علمی به من آموخته است و آن سرّی است که آن را «سر مگو» نامیده است».
«آمان صد آمان یا شا وتومن تا کی مَن مَحبُوس سِرَ مَکُومَن»(3)
ای پادشاه! امان؛ با تو هستم! تا چه زمانی باید اسرار مگو را در سینه حبس کنم و اجازه بیان اسرار را نداشته باشم؟!»
«سر کس نـــزان قـــدغـم کــردن هیچ کس شک او شون راگش نَوَردَن».(4)
«مرا از بیان اسرار سر کس نزان برحذر داشتند و هیچ کسی حتی گمانی به جایگاه و راه آن نبرده است!».
کلام یاری اسرارمگو و راز های سربسته را ناظر به الهیات و رموز هستی و خداشناسی و انسان شناسی می دانند. سرایندگان کلام ها در عصر پیشین و نیز آثاری که در دوره های متأخر ارائه شده است، درک و فهم کلام ها و حقایق باطنی آنها را ویژه خواص عارفان یار دانسته و راه یابی دیگران به حریم مستور آنها را امری محال تلقی کرده اند.
«هر کس عارفن یاوران یار بیان بکـو ســـرى او آســـــرار». (5)
«هر کسی که عارف راه رفته است می تواند شمه ای از اسرار الهی را بیان کند».
«کالای عجایو دوران یافتم سرى و أســرار غیـــو شکافتیم».(6)
«کالای عجایب دنیا را یافته ام و سری از اسرار غیب را شکافته و آشکار کرده ام».
از این رو کلام سرایان و به تبع آن کلام دانان، حصاری طویل و عریض و دیواری بلند بر آموزه های اعتقادی این فرقه کشیده، در این باره اندیشیدن را ناکارآمد تلقی می کنند و هرگاه سخن از این باورهای اعتقادی به میان می آورند، به صورت سربسته و کلی گویی و گاهی با بیانی توأم با ابهام و ایهام از آن می گذرند؛ که این خود در عدم فهم دقیق این مفاهیم نقش مهمی ایفا کرده و مخاطبان به ناچار برای توجیه آن به تاویل و تفسیر ذوقی و شخصی متوسل می شوند.
پی نوشت:
1- تبیین و تجلی خداوند در آیین یاری و عرفان اسلامی، پارسا و دیگران، نقد و نظر، شماره26، ص 119
2- دیوان حضرت شیخ امیر،شیخ امیر زوله ای، ۱۳۷۵،نسخه خطی، ص ۸۹
3- دفتر نوروز، نوروز سورانی،نسخه خطی، ۱۳۳۷، ص ۷۷
4- دفتر نوروز، ص ۱۱۶
5- دیوان حضرت شیخ امیر ، ص ۶۱
6- دیوان حضرت شیخ امیر ، ص ۱۰۹