تاریخچه :
شروع برنامه های 12 قدمی با انجمن الکلی های گمنام بوده است که توسط دو نفر به نام های بیل ویلسون و دکتر باب اسمیت راه اندازی شده است و پس از آن انجمن معتادان گمنام و ده ها انجمن دیگر به اقتباس از الکلی های گمنام شروع به فعالیت نمودند. علی الظاهر انجمن های 12 قدمی جهت درمان آسیب های اجتماعی و فردی مثل اعتیاد، شهوترانی، قمار، وابستگی و … می باشد لکن باطن و پشت پرده آنها، تغییر عقاید و باورهای افراد و جوامع است. در این مقاله به صورت کلی و گذرا بخش های اصلی این برنامه ها را نقد و بررسی می کنیم و در مقالات بعدی به صورت جزئی تر هر بخش را مورد بررسی قرار خواهیم داد
برنامه های دوازده قدمی از چند بخش اصلی تشکیل می شود:
قدم های 12 گانه، سنتهای دوازده گانه، اصول روحانی، جلسات ، مفاهیم دوازده گانه.
قدم های دوازده گانه:
کلیه اصول و قواعد برنامه درقالب این دوازده قدم قرار دارد که عناوین آن به شرح زیر است:
- ﻣﺎ اﻗﺮار ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﺘﯿﺎدﻣﺎن ﻋﺎﺟﺰ ﺑﻮدﯾﻢ و زندگیمان ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ اداره ﺷﺪه ﺑﻮد.
- ﻣﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺎور رﺳﯿﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﯿﺮوى ﺑﺮﺗﺮ می ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻼﻣﺖ ﻋﻘﻞ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ.
- ﻣﺎ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﯿﻢ ﮐﻪ اراده و زندگیمان را ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪان ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ او را درک می کردیم ﺑﺴﭙﺎرﯾم.
- ﻣﺎ ﯾﮏ ﺗﺮازﻧامه اﺧﻼقی ﺑﻰ ﺑﺎﮐﺎﻧﻪ و ﺟﺴﺘﺠﻮﮔﺮاﻧﻪ از ﺧﻮد ﺗﻬﯿﻪ ﮐﺮدیم.
- ﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧگی دﻗﯿﻖ ﺧﻄﺎﻫﺎیمان را ﺑﻪ ﺧﻮد و ﺑﻪ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن دیگر و ﺑﻪ خداوند اﻗﺮارﮐﺮدﯾﻢ.
- ما آﻣﺎدگی ﮐﺎﻣﻞ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﻠیه نواﻗﺺ ﺷﺨﺼﯿتی ﻣﺎ را ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻨﺪ.
- ﻣﺎ ﺑﺎ ﻓﺮوﺗنی از او ﺧﻮاﺳﺘﯿﻢ ﮐﻤﺒﻮدهای اخلاقی ﻣﺎ را ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻨد.
- ما ﻓﻬﺮستی از ﺗﻤﺎم ﮐﺴﺎنی ﮐﻪ ﺑﻪ آ نها ﺻﺪﻣﻪ زده ﺑﻮدﯾﻢ ﺗﻬﯿﻪ ﮐﺮده و ﺧﻮاﺳﺘﺎرﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت از ﺗﻤﺎم آن ها شدیم.
- ﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ در ﻫﺮ ﺟﺎ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن داﺷﺖ از اﯾﻦ اﻓﺮاد ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﮐﺮدﯾﻢ مگر در مواردی ﮐﻪ اﺟﺮاى اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن و ﯾﺎ دﯾﮕﺮان ﻟﻄﻤﻪ ﺑﺰﻧﺪ.
- ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻬﯿﻪ ﺗﺮازنامه شخصی ﺧﻮد اداﻣﻪ دادﯾﻢ و ﻫﺮﮔﺎه در اﺷﺘﺒﺎه ﺑﻮدﯾﻢ . ﺑﻪ آن اﻗﺮار ﮐﺮدﯾﻢ.
- ﻣﺎ از راه دﻋﺎ و ﻣﺮاﻗﺒﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ارﺗﻘﺎء رابطه آگاهانه، ﺧﻮد ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪانﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ او را درک میﮐﺮدﯾﻢ ﺷﺪه و ﻓﻘﻂ جویای آگاهی از اراده او برای خود و قدرت اجرایش شدیم.
- با بیداری حاصل از برداشتن این قدمها کوشیدیم این پیام را به معتادان برسانیم و این اصول را در تمام امور زندگی خود به اجرا در آوریم.
شرح مختصر:
انجمنها بر اساس این دوادزه قدم اعضا را یک شست و شوی مغزی کامل می دهند و باورها و اعتقادات افراد را آنگونه که می خواهند پایه ریزی می کنند. در قدم اول برچسب بیماری اعتیاد و در قدم دوم عدم سلامت عقل را به وی می چسبانند، در قدم سوم یک خدای ناقص و توهمی به او معرفی می کنند. در قدم چهارم او را با زاویه اشتباهی از زندگی گذشته اش آشنا می کنند و اینجور وانمود می کنند که همه گذشته تو اینگونه تاریک بوده در قدم پنجم از او می خواهند گناهان و اشتباهاتت را به یک نفر دیگر اقرار کن، در قدم ششم با یک دید منفی بینانه از اعضا می خواهند نقاط ضعف و نواقصشان را فهرست کنند و در قدم هفتم برطرف کردن این نواقص را به گردن خدا می اندازند. در قدم هشتم لیستی از کسانی که به آن خسارت زده اند را در می آورند و در قدم نه درصدد جبران خسارت بر می آیند بدون توجه به حقوقی که از خودشان زایل شده است. در قدم دهم هر روز ترازنامه از خود می گیرند که ظاهر آن مانند محاسبه در مباحث عرفانیست، اما حقیقت این است که هر روز چک می شوند که مطابق انجمن و آموزه های آن هستند یا نه؟ در قدم یازدهم دعا و مراقبه را راه برقراری ارتباط با خدا معرفی می کند و در واقع تبلیغ صوفی گری و انزوا اختیار کردن است. همچنین شناخت خداوند را وابسته به درک هر شخص می داند و به صورت ضمنی تعالیم انبیا در توحید و خداشناسی را رد می کند. در قدم دوازدهم وقتی فرد این تغییرات و انحرافات در افکار، احساسات و رفتارش حاصل شد، ملزم می شود انجمن را برای دیگران هم تبلیغ بکند و آنها را وارد برنامه بکند.
این بود شرح موجز و مختصری از قدمهای دوازده گانه که در ادامه مفاهیم اصلی آن را شرح بسیط می دهیم
اصول روحانی:
هر کدام از این قدمها برای خود اصولی به ظاهر اخلاقی دارد که از آن به اصول روحانی یاد می شود. عناوین این اصول عبارت اند از:
ﺻﺪاﻗﺖ، روﺷﻦﺑﻴﻨﻰ، ﺗﻤﺎﻳﻞ، ﻓﺮوﺗﻨﻰ، ﭘﺬﻳﺮش، ﺑﺨﺸﺶ، ﺗﺴﻠﻴﻢ، اﻳﻤﺎن، اﻋﺘﻤﺎد، ﺷﻬﺎﻣﺖ، ﺗﻌﻬﺪ، اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ، ﺗﻤﺎﻳﻞ، ﺧﻮﻳﺸﺘﻦﭘﺬﻳﺮى، ﺻﺒﺮ، ﻣﻼﻃﻔﺖ، ﻋﺸﻖ، اﻧﻈﺒﺎط ﺷﺨﺼﻰ، درﺳﺘﻜﺎرى، ﻋﺸﻖ ﺑﺪون ﺷﺮط، اﻳﺜﺎر، ازﺧﻮدﮔﺬﺷﺘﮕﻰ، ﺧﺪﻣﺖ…
اصول روحانی معرفی شده ماهیتی تساهلی، تسامحی، سازشی و رحمانی دارند. این اصول در نگاه اول جذاب و دلنشین اند، اما اگر با اصول دیگری تلفیق نشوند، ماهیت تبشیری و انحرافی می گیرند. به عنوان مثال چرا در اصول روحانی حرفی از حق طلبی، جهاد، ظلم ستیزی، امر به معروف و نهی از منکر، غیرت، خشم مثبت و … نیامده است؟ زیرا این ها اصول اصلی ادیان الهی و مذهب حقه ی شیعه است و نباید مطرح شود.
سنت های دوازده گانه:
اصول و قواعد مربوط به مباحث ساختاری و تشکیلاتی انجمنها در قالب سنتهای دوازده گانه مطرح می شود که عناوین آن به شرح زیر است:
- ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺴﺖ در رأس ﻗﺮار ﮔﯿﺮد، ﺑﻬﺒﻮدى ﺷﺨصی ما به اتحاد NA بستگی دارد.
- در ارتباط با هدف گروه تنها یک مرجع نهایی وجود دارد. خداوندی مهربان که به گونه ای ممکن، خود را در وجدان
گروه بیان می کند. رهبران ما فقط خدمتگزاران مورد اعتماد ما می باشند آنها حکومت نمی کنند.
- تنها لازمه عضویت تمایل به قطع مصرف است.
- هر گروه بایست مستقل باشد، به استثنای مواردی که بر گروههای دیگر و انجمن در کل اثر بگذارد.
- هر گروه فقط یک هدف اصلی دارد، رساندن پیام به معتادیست که هنوز در عذاب است.
- یک گروه هرگز نباید هیچ موسسه مرتبط یا سازمان خارجی را تایید یا در آنها سرایه گزاری کند. مبادا مسایل مالی ملکی و شهرت ما را از هدف اصلی خود منحرف سازد.
- هر گروه می بایست کاملا متکی به خود باشد و کمکی از خارج دریافت نکند.
- معتادان گمنام بایست همیشه غیر حربه ای باقی بماند، اما مراکز خدماتی ما می تواند کارمندان مخصوصی را استخدام کنند.
- انجمن تحت این عنوان هرگز نبایست سازمان دهی شود. اما ما می توانیم هیئات های خدماتی یا کمیته هایی تشکیل دهیم که مستقلا در برابر کسانی که به آنها خدمت می کنند مسول باشند.
- معتادان گمنام هیچ عقیده ای در مورد مسائل خارجی ندارد و نام انجمن هرگز نبایست به مباحث اجتماعی کشانده شود.
- خط مشی روابط عمومی ما بنابر اصل جاذبه است تا تبلیغ، ما لازم است همیشه گمنامی شخصی خود را در سطح مطبوعات، رادیو و فیلم حفظ کنیم.
- گمنامی اساس تمام سنت های ما است و همیشه یادآور این است که اصول را به شخصیت ها ترجیح دهیم.
به ظاهر این سنت ها برای مباحث ساختاری و تشکیلاتی انجمن است، اما در واقع وظیفه تحریف و تخریب باورهای ملی و مذهبی اعضا و ایجاد باورهای جدید را دارد. به عنوان مثال در سنت دوم اینطور می گوید که خداوند نظرش را در رای گیری گروه بیان می کند که ادعای کذبی بیش نیست و می خواهد با این کار به اعضا بقبولاند که انجمن بر اساس نظر خداوند عمل می کند، در حالی که چطور می شود چند نفر تصمیم بگیرند، نظر دهند و آن نظر خداوند باشد، آنهم افرادی که مبتلا به خیلی از آسیب های اجتماعی بودند. یا در سنت سوم می گوید تنها لازمه عضویت، تمایل به قطع مصرف است، در محتوای این قدم به صورت ضمنی اقدامات قضایی و انتظامی روی معتاد را نفی می کند و مجازات و حدود را محکوم می کند و بر اساس این سنت هر کسی آزاد است هر گونه می خواهد رفتار بکند و وقتی تمایل داشت بیاید ترک کند و جامعه و حکومت اجازه ندارد افراد را از شیوه زندگی ای که داند منع کند. تصور کنید در چنین جامعه ای تمام جرایم و مفاسد آزاد است و جامعه تا زمانی که خود افراد تمایل نداشته باشند ترک کنند نمی تواند از شرشان خلاص شود. در حقیقت تمایل به ترک اعتیاد قدم اول است و برخوردهای مختلف در صورت نیاز، ضرورت دارد.
منابع:
- کتاب نقد و بررسی انجمن های 12 قدمی به قلم محسن عبدالله زاده و جمعی از اعضا. 1397. انتشارات آدینه
- کتاب پایه انجمن الکلی های گمنام . نویسنده: جان روزنگرن. مترجم: وحید باستانی پاریزی. ناشر: نشر مانیان. 1400
- مشاهدات و پژوهش میدانی. کمپ کرامت قم سال 1399 –